Amea folklor institutu

Key Words: Kasım otağı, Sine vurma, Baş Vurma, Dasta, Head of Dasta.
GİRİŞ
Muharrem ayı törenleri pek çok ritüeli, kavramı ve terimi barındırır. Bunlar Aşura, Tasua, Deste, Deste Başı, Kasım Otağı, Ali Asker Beşiği, Şam-ı Gariban, Nezir (Adak), Kerbela, Nuha (Nevha), Mersiye, Alem, Alem Bezeme, Alem Çoştu, Şak-şe Tepmek, Ziyaret Gusülü, Şebeh Çıkarmak, Ehsan, Katil Sındı, Şerbet Verme, Mum Yakmak, Baş Vurdurtma(baş cırdırtma), Kan Verme, İmamın Yedisi, İmamın Kırkı (Erbain) gibi kavram ve ritüellerdir. Ritüellerin çoğunluğu dini tecrübeleri oluşturur. Kavram ve terimlerin tasnif edilerek ilim dünyasına kazandırılması meselenin dini boyutunun dışında halk inanışı açısından önem arz etmektedir.
Çalışma oluşturulurken yöntem şu şekilde meydana getirildi. Sözlü kaynaklarla birebir görüşüldü. Yazılı kaynaklara müracaat edildi ve konuyla ilgili eserler okundu. Yazılı kaynaklarda konumuzla ilgili bilgiler fişleme usulüyle derlendi. Araştırmada kayıt aracı olarak ses kayıt cihazı, video kamera, fotoğraf makinesi kullanıldı. Muhar­rem ayı terim ve kavramları kayıt altına alırken hem gözlem metodu ve hem de uygu­lamalı metotlardan faydalanıldı. Kaynak kişilerle yapılan görüşmelerde yönlendiril­me­miş mülakat yöntemi uygulandı. Kaydedilen görüşmeler yazıya döküldü ve arşivlendi. Görüşmelerin yazıya aktarılmasında, kaynak kişinin ağız özellikleri, transkripsiyon işaretleri kullanılmadan muhafaza edilmiştir.
Çalışma kayıt altına aldığı materyaller açısından daha sonra sahada çalışacak araştırmacılara kaynak oluşturacak niteliktedir.

1. AŞURA GÜNÜ

Aşûrâ Arapça ‘onuncu’ anlamına gelmektedir [⁸¹]. Muharrem ayının onuncu günü için kullanılır. ‘Yahudilerin kutsal kitabı olan Tevrat’a göre bugün, kefaret (günahlardan arınma cezası: işlenen bir günaha karşı tutulmak üzere bir şey verme ya da yapma) günüdür. Bu yüzden Yahudiler bugün oruç tutarlar, aç kalarak günahlarına karşılık bir kefaret vermiş olurlar. İslamlıktan çok önce Araplar da Yahudilere bakarak aynı gün oruç tutuyorlardı’ [⁸²]. Başka bir kaynağa göre bu isim İbranice ‘Aşûr’ kelimesinden Arap diline geçmiştir [⁸³]. İslam kültüründe bu güne has önemli olaylar gerçekleştiğine inanılır. Bu olaylar:
1. Hz. Yahya’nın doğum günü
2. Hz. Zekeriya’nın duasının kabul edilip hanımının gebe kalması
3. Hz. Adem’in yeryüzüne inmesi
4. Hz. Yusuf’un kuyudan çıkarılması
5. Hz. Davut’un Allah tarafından affedilmesi
6. Adem ve Havva’nın cennetten kovulması
7. Hz. Muhammed’in nurunun yaratılması
8. Hz. Hacer’in İsmail peygamberi doğurması
9. Hz. Süleyman’a Allah’ın zenginlik bahşetmesi
10. Hz. Adem’in Allah tarafından affedilmesi
11. Hz. Nuh’un tufandan kurtulması
12. Hz. Yunus’un balığın karnından çıkması
13. Hz. İbrahim’in, Nemrut’un hazırlattığı ateşte yanmaması
14. Hz. Eyüp’ün iyileşmesi
15. Hz. İsa’nın doğum günü.
16. Hz. Yakup’un gözlerinin tekrar açılması
17. Hz. Musa’nın Kızıl Denizi asasıyla yarıp geçmesi
18. Hz. Yusuf’un zindandan kurtulması [⁸⁴].
Şialar ehlibeyt düşmanlarının bu inanışları ortaya atarak İmam Hüseyin’in mesajını ve bugünün önemini baltalamak istediklerini düşünmektedirler [⁸⁵]. Hicri 61. yılın (M. 680) Muharrem ayının onuncu günü Kerbela denen yerde İmam Hüseyin ve sevenleri Yezit’in askerleri tarafından katliama uğratılmışlardır [⁸⁶]. Bu olay diğer tüm rivayetlerin önüne geçmiş ve Aşura günü ile özdeşleşmiştir. Bu tarihten itibaren her Muharrem ayının onuncu günü İmam Hüseyin ve yaranlarının üzüntüsünü Şialar içlerinde hissetmiş ve yas tutmuşlardır. Bin üç yüz otuz bir yıldan bu yana merasimler düzenleyip ağlamışlardır.
Aşura, Alevilik anlayışındaki aşure’den farklıdır. Bu fark Aşura denildiğinde Ca­feri­lerin zihninde bir gün, Alevilerde ise o gün dağıtılan tatlı bir ikram hatırlanmaktadır. Bu gün aşure pişirilip dağıtılması Caferilikte yasaktır. Anlatılanlara göre bunun sebebi ise İmam Hüseyin’in öldürülmesinden hoşnut olan Yezit’in sarayında o gün aşure pişirilip dağıtıldığına inanılmasıdır.