Amea folklor institutu

Sekseninde gönül kuş olur uçar,
Kimse gelmez yanıma uzak kaçar,
Lisanım titrer konuşmaz saçmalar,
Seksen beşte artık mihman olurum
(Kaya, 2004: 352-355)
Həmin məzmun digər yaşnamələrdə də daha çox səksən yaşla bağlı olaraq ifadə edilir. Başqa bir örnəkdə isə insan ömrü dağa bənzədilir və artıq qış fəslini yaşadığı qeyd edilir:
Sekseninde kış inmiştir dağlara,
Kırcı yağar boran çöker bir zaman.
(Kaya, 2004: 376-377)
Bir çox vücudnamələrdə ölmək sözünün məna çalarları kimi köçmək, köç etmək, karvanla yola düşmək ifadələri diqqəti cəlb edir:
Bu dünyaya gelen göçmekte daim,
Ben de onlar gibi kervan olurum.
(Kaya, 2004: 352-355)
Qeyd etdiyimiz kimi, vücudnamələrdə diqqəti cəlb edən məfhumlardan biri də “karvan” ifadəsidir. Bu sözü semantik paralellər üzrə araşdırdıqda, adətən, ömrün ən son illərinin təsvirini verən bənd və misralarda işlədildiyini görürük:
Doksanında otursa da kalkamaz,
Yüz yaşında ne kovsa da tutamaz,
Yüz ellide hiç yerinden kalkamaz,
Kervanı kesilmiş yollar olur bir zaman.
(Kaya, 2004: 376-377)
Seksen yaşında saçı sakalı ağarır,
Seksen beşinde bedenleri sökülür,
Doksanında kervanı kesilmiş çöldür,
Doksan beşinde solunan sağı bilmez.
Karvan sözünün semantikasını diqqətlə araşdırdıqda iki mənada istifadə edildiyini görürük. Müəyyən vücudnamələrdə dünyadakı hər insan övladının qoşulduğu və qoşulacağı ölüm karvanı və onun yolçuları nəzərdə tutulur, digər şeirlərdə isə insanın özü karvanı kəsilən yola və ya çölə bənzədilir. İlk mənanın ifadə edildiyi aşağıdakı parçalar diqqəti cəlb edir:
Ya Rab, beni affet ben bir beşerim,
Aceb bundan sonra kaç gün yaşarım,
Yaşasam ne birgün burçtan aşarım,
Çünki her gelene kervan göründü.
(Kaya, 2004: 145-153)
Gördüm yoxdur fəryadrəs,
Səvar oldum şəcər fərəs,
Əfğan səsi oldu cərəs,
Düşdüm beyn-i karvanə⁷⁸.
Mürdəşurlar ğusl, tədfin verdilər,
Yeddi üzvə sidr-kafur vurdular,
Başdan başa mənə ağ geydirdilər,
Cəhd eyləyib karvanə yetişdim⁷⁹.
Başqa bir vücudnamədə isə ömür karvanının öz səyahətini başa vurmasından, kar­van­başının (bəzirgan) yorulmasından və əbədi mənzilinin önündə dayanmasından bəhs olunur:
Doksanda değişti tüm çarh-ı devran,
Yüzüncü kapıda yıkıldı kervan,
Artık yürüyemez yorgun bezirgân,
Selâm verdi mezar taşına doğru. (Kaya, 2004: 390-391)
Beləliklə, feillərin semantik sistemində doğulmaq və dünyadan köçməklə bağlı sinonimlərin cərgəsi diqqəti cəlb edir.