|
Qıpçaq Çölü
(Qıpçaqlar Azov–Xezer, Dunay–Volga arası "Deşti-Qıpçaq" ("QıpçaqÇölü") adlanan géniş bir coğrafi eraziye sahib idiler...)
Enginliyi yarıb géden Qıpçaq çölü,
Göz tutdugca varıb géden Qıpçaq çölü,
Od nefesli bedöylerin gözden itdi,
Dağdan ağır igidlerin hara gétdi?
Doğmaların hesretinden saralsan da,
İntizardan garsısan da, garalsan da,
Demir donlu igidlerin gayıtmadı,
Gerineler hesretini soyutmadı.
Demir donlu igidlerin her döyüşü,
Al ganadlı bedöylerin her yérişi
Silinmeyen, pozulmayan tarix oldu,
Salnameler Qıpçaq déye doldu, doldu,
Türk atları çöllerine sığışmadı,
Er igidler éllerine sığışmadı,
Gılınc gında durmaz, – déye er atlandı,
Qıpçaq atı sağa-sola ganadlandı...
Düşmenlerin boyun eydi sertliyine,
Néçeleri ortag oldu merdliyine.
Élsizleri élli étdin, élin yox mu?
Dilsizleri dilli étdin, dilin yox mu?
Tarixleri dillendiren kiriyer mi?
Düşmen bağrı eridenler eriyer mi?
Her bir damlan hara düşdü ümman oldu,
Qıpçaq soylu törelerle dünya doldu;
Qıpçaq élli alp erenler bedöy atlı,
Qıpçaq çöllü bedöy atlar yél ganadlı...
Bir çölüm var – gucağında yadlar gezir,
Bir çölüm var – hesret onu yaman üzür,
Bir çölüm var – kişnertiler gulağında,
Bir çölüm var Qıpçaqların sorağında.
Edebiyat ürünlerinden şiirler ezberlenme, yaygın bir şekilde tekrar edilme, sözlü ve yazılı olarak gelecek nesillere aktarılma gibi özellikleri itibarıyla kültürün nesilden nesile aktarılması konusunda özel bir yere sahiptir. Geçmişten günümüze yazılan tüm şiirler, aslında bize yazıldıkları dönemin dil özellikleri, ait oldukları kültür, dönemlerinin sosyal ve siyasal olayları ile şairleri hakkında pek çok bilgi taşırlar ve nesiller arasındaki kültürel bağın korunmasına önemli ölçüde katkı sağlarlar.
Karapapak Türklerinden olan Valeh Hacılar, sadece Karapapaklar’ın değil tüm Türk halklarının yaşadığı binlerce yıllık ata dede topraklarını pek çok kez dolaşmış, buralarda bilimsel araştırma ve incelemeler gerçekleştirmiş; gözlemlerini, bilgi birikimini ve tecrübelerini de yaptığı çalışmalarda özenle kullanmıştır.
Tarihine duyduğu derin sevgi ve bağlılığı sazla, sözle dile getiren Valeh Hacılar, pek çok araştırmacı tarafından “tarihî şiirlerin şahı” olarak nitelendirilen (Alyılmaz, 2003, 74) Qıpçaq Çölü adlı şiirinde de Kıpçak tarihini, coğrafyasını ve bu coğrafya üzerinde yaşayan Türk boylarını büyük bir ustalıkla işler. Şiirlerinde kültürel ögelere yoğun bir şekilde yer veren, mesajı ön planda tutan Valeh Hacılar, Qıpçaq Çölü gibi tarihî konuları ele alan eserleriyle hem kültürün tekrar edilmesini sağlamış hem de kültürel kimliğin korunmasına ciddi düzeyde katkı sağlamıştır.
Başlığından son kelimesine kadar buram buram tarih kokan, ‘Qıpçaq Çölü’ şiiriyle Valeh Hacılar, duygu ve düşüncelerini dizelere aktarırken başta bir zamanlar Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Çölü) coğrafyasındaki boylar olmak üzere tüm Türklerin duygularının temsilcisi ve sesi olmuştur.
Şair, şiirine başlık olarak ‘Qıpçaq Çölü’ adını seçerek daha ilk andan itibaren âdeta okuyucuyu geçmişe dönmeye ve Kıpçak coğrafyasını ve orada yaşananları hatırlamaya / öğrenmeye davet etmiştir. Sahibi olmayan, hâkim olunamayan, üzerinde bayrak dalgalanmayan, atları kişnemeyen, yiğitleri kükremeyen, gelinlik kızları salınmayan mekânlara/yerlere, yurtlara bütün Türk boyları gibi Karapapak Türkleri de “Çöl” demektedirler. Bu kültürel algıyı çok iyi bilen Valeh Hacılar, eskiden Kıpçakların iken şimdi başkalarına yar olan / yurt olan mekânı/ vatanı “çöl” olarak nitelendirmektedir.
Şairin başlığın hemen altında “Qıpçaqlar Azov–Xezer, Dunay–Volga arası "Deşti-Qıpçaq" ("Qıpçaq Çölü") adlanan géniş bir coğrafi eraziye sahib idiler (Kıpçaklar Azov-Hazar Tuna-Volga arasında ‘Deşt-i Kıpçak’ (Kıpçak Çölü) olarak adlandırılan geniş bir coğrafi araziye sahip idiler).” şeklinde yaptığı açıklama da ayrı bir öneme sahiptir. İlk kez XI. asırda Nasır Hüsrev Divanı’nda rastlanan (Safran, 1993, 11) Deşt-i Kıpçak tabiri dar manasıyla XI. yy ortasından XIII. yy’ın ilk yarısına, yani Moğol istilasına kadar olan dönemdeki Kıpçak Hanlığı’nın yayıldığı sahayı ifade etmektedir. Altınorda coğrafyasını tanımlamak için de kullanılan Deşt-i Kıpçak, Altınorda döneminde yukarı Bulgarya Hanlığı’nı, Kuban ve Terek ırmaklarından Derbend’e kadar olan kuzey Kafkasya’yı ve Harezm ülkesini de içine alarak genişlemiştir (Safran, 1993, 11). Şair, bu kadar geniş bir alanda hüküm süren Kıpçakların coğrafyasını,
Do'stlaringiz bilan baham: |
