Amea folklor institutu

ƏDƏBİYYAT:
1. Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. Bakı, Maarif, 1992
2. Ələmpaşalı Z. Qaçaq İsaxan dastanı. Bakı, Xəzər Universitetinin nəşriyyatı, 2009.
3. Hacılar V. XIX yüzillikdə Borçalıda qaçaqlıq hərəkatı.Tbilisi, Tbilisi Dövlət Pedaqoji Universiteti, 2003.
4. Hacılar V. Borçalı Mehralı bəy tarixi həqiqətlərdə. Tbilisi, 2001.
5. Hacılar V. Türkdilli gürcü, yunan və aysoru aşıq-şairləri. Bakı, Səda, 2007.
6. Hacılar V. Azərbaycan-gürcü folklor əlaqələri. Tbilisi, Universal, 2007.
7. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, Gənclik, 1978.
8. Koroğlu. Bakı, Nurlan, 2009.
9. Rüstəmzadə R. El qəhrəmanları xalq ədəbiyyatında. Bakı, Gənclik, 1984.
Mahmud Hacıxəlilov
Marneuli ş., Gürcüstan
BORÇALI ŞİVƏSINDƏ QORUNUB SAXLANAN QƏDİM TÜRK SÖZLƏRİ
Türk dillərinin tarixinin öyrənilməsi, onların müqayisəli tədqiqi uzun illər boru bu sahə ilə məşğul olan elm adamlarının – dilçi alimlərin, araşdırmaçıların daima diqqət mərkəzində dayanmış və onların əsas tədqiqat obyekti kimi həmişə öndə durmuşdur. Ancaq uzun zamandır ki, axtarışlara, araşdırmalara baxmayaraq, təəssüflər olsun ki, bir çox türk dillərinin, eləcə də onların ayrı-ayrı dialekt və şivələrinin tədqiqi hələ də tam öyrənilməmişdir.
Türk dilləri ailəsinə daxil olan Azərbaycan dilinini Borçalı şivəsi də məhz hələ tam tədqiq olunmayanlar sırasına daxildir. Doğrudur, bu şivə haqqında onlarla elmi məqalələr yazılmış və hətta bir neçə dissertasiya işləri də müdafiə edilmişdirsə də, onlar ancaq bu şivənin tədqiqinin çox az bir hissəsini təşkil edir.
Yeri gəlmişkən onu da xüsusilə vurğulamaq vacibdir ki, Azərbaycan dilinin bu şivəsi türk dillərinin tarixinin öyrənilməsi baxımından çox müstəsna bir mövqeyə malikdir. Ona görə də bu şivənin daha ətraflı, daha konkret və sonacan öyrənilməsi türk dillərinin tədqiqində böyük və əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Belə ki, bu, bölgədə xalqımıza məxsus istər şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri, istərsə də, qədim yazılı tarixi abidələrin dilində işlənən bir çox sözləri indiyədək özündə mühafizə edərək qoruyub saxlanmış olduqca zəngin bir şivədir.
Borçalı ərazisindən toplanmış bir çox şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində elə sözlərə rast gəlinir ki, o min illərdir ki, öz ilkin mənasında bu gün də eyni anlamda işlənməkdədir. Doğrudur, bu cür qədim sözlərin bəziləri formaca öz ilkin mənalarında qalmışdırsa, onlar ilkin mənalarından fərqli olaraq bir qədər dəyişikliyə uğrayaraq başqa məna kəsb etmişdir.
Borçalı şivəsində indiyədək qorunub saxlanmış bir çox qədim türk sözləri sovetlər dönəmində müasir Azərbaycan ədəbi dilinə daxil edilmədiyi üçün onlar az qala tamamilə unudularaq dilimizdən çıxmaq təhlükəsi qarşısında qalmışdır.
Bu cür sözlərin çoxu Sovetlər birliyi dağılandan sonra Türkiyə Cumhuriyyətinin mətbuatı və eləcə də digər kütləvi informasiya vasitələrinin bu tərəflərə ayaq açdığı vaxtdan sonra yenidən həyata qayıtdı. Hətta onlar çox sürətlə ədəbi dilimizə daxil oldu və sonda ən çox işlənən sözlərə çevrildilər. Daha doğrusu, onlara həddən artıq ehtiyac duyuldu. Duyuldu ona görə ki, bu cür saf və doğma sözlərin nitqimizdə işlənməsi ucbatından dilimiz çox kasıblaşmışdı. Bax bu cür səbəblərin ucbatından vaxtilə ədəbi dildə danışmaq, yazmaq bir çoxları üçün əngəllər törədərək çətinliklər yaradırdı.
Hətta iş o qədər qəlizləşmişdir ki, yaşlı nəslin bəzi nümayəndələri (heç bir təhsili olmayanlar) ədəbi dildə gedən televiziya və radio verilişlərini tam anlamaqda zorluq çəkirdilər. Əksinə, bu tipli insanlar bölgədəki aşıqların söylədikləri dastanları dinlədikdə, yaxud nağıllara qulaq asdıqda, bayatı eşıtdikdə doğma dillərinin zənginliyindən sanki həzz alır, onlardan doymaq bilmirdilər.
Borçalı şivəsində işlənən əppək (çörək), şəkər (qənd), şalğam (turp), postal (ayaq­qabı), duş (yuxu, röya), zərdə (yerkökü), bava (ata), dədə (baba), yemiş (qovun), cöyüz (qoz), xırxı (mişar) və s. yüzlərlə bu cür qədim sözlər indiyədək qorunub saxlanmışdır.
Bu da maraqlıdır ki, bu gün dilimizdə arxaik sözlər hesab olunan teşt (ləyən), elçi (səfir), bac (gömrük) və s vaxtilə dilimizdən gürcü dilinə keçmiş və bu həmin dildə çox işlənən sözlər arasındadır.