Аmаliy mashg’ulotlаr mavzulari 1-amaliy mashg‘ulot ekologiya fanining bo’lumlari. Mashg‘ulotning maqsadi

Geoekologiya 
Amaliy ekologiya 
Umumiy 
ekologiya 
Ekologiya 

---

V.I.Vernadskiy «tirik modda» deb ataydi. Hozirgi vaqtda bu tushuncha 
biota
deb ham 
nomlanadi. 
V.I.Vyernadskiy bo‘yicha biosferaning quyidagi tarkibiy qismlari ajratiladi: tirik 
modda(biota)-barcha tirik organizmlarning yig‘indisi; o‘lik modda- hosil bo‘lishida tirik 
organizmlar qatnashmaydigan tog‘ jinslari, suv, minerallar va boshqalar; biogen 
moddalar-organizmlar hayot faoliyati mahsuli sifatida hosil bo‘lgan ko‘mir, torf, neft, gaz 
va boshqalar; oraliq modda-biogen moddalarning noobiogen kelib chiqqan mineral jinslar 
bilan aralashmalari-tuproq, slanetslar va boshqalar.
Biosfyerdagi tirik moddalarning umumiy massasi 
biomassa 
deyiladi.
Biosfera biomassasining asosiy qismi-98,6%i quruqlikdagi o‘simliklarga to‘g‘ri 
keladi va yalpi biomassaning kimyoviy tarkibini belgilaydi. Dunyo okeanining 
biomassasi biosfera biomassasining 0,57%ini tashkil qiladi, lekin mahsuldorligi katta. 
Biosfera biomassi (quruq modda hisobida) 1,4 trln.tonnaga teng kelsa, uning yillik 
mahsuldorligi o‘n marta kamdir(Akimova, 1998). 
Planetamizni uchta geologik qobiq: g’azsimon atmosfera, suyuq gidrosfera va qattiq 
jinslardan tashkil topgan litosfera o’rab turadi
. 
1
-rasm. Biosfera tarkibi 
Tirik organizmlarning asosiy qismi ana shu qobiqlar: atmosfera, gidrosfera va 
litosfera tutashgan joyda to’plangan. 
Biosfera 
– Yer geologik qobig’ining tirik organizmlar va ular faoliyati natijasida 
hosil bo’lgan moddalar tarqalgan qismi
. 
Biosfera chegaralari
. Yer planetasida tirik organizmlar tarqalgan chegara 
Biosfera chegarasi hisoblanadi. 
Atmosfera 
– Yerning gazsimon qobig’igi, tarkibi asosan azot (78.09), kislorod 
(20.95), oz miqdorda argon (0.93%), karbonat angidrid (0.03%) va boshqa gazlar 
aralashmasidan iborat. Atmosfera litosfera va gidrosferada sodir bo’lib turadigan fizik, 
kimyoviy va biologik jarayonlarga katta t’asir ko’rsatadi. Yerda sodir bo’lib turadigan 
biologik jarayonlarda atmosfera kislorodi va karbonat angridining ta’siri ayniqsa katta. 
Kislorod nafas olish va organik moddalarning parchalanib, qayta minerallashishi va 
yonish jarayonlarida ishtirok etadi va atmosferaning yuqori qatlamida ozon ekrani 
hosil qilib, planetamizda tirik organizmlarni kosmik nurlardan himoya qiladi.
Karbonat angidrid gazi fotosintez orqali organik moddalar hosil bo’lishida 
ishtirok etadi. Kislorod o’simliklarda sodir bo’ladigan fotosintez jarayonida hosil bo’ladi. 

---

Karbonat angidrid, azot va suv bug’lari ko’p miqdorda vulqonlar otilishi jarayonida 
atmosferaga ajralib chiqadi. Karbonat angidrid, azot va suv tirik organizmlarda sodir 
bo’ladigan moddalar aylanishi hamda tabiatda chirish va yonish jarayonida hosil bo’ladi.