496
Rejalashtirilayotgan auditorlik xatlari
Rejalashtirilayotgan moddiylik darajasi
№
REJALAShTIRILAYoTGAN ISh TURLARI
Vaqt sarfi,
soat
Bajaruvchi
Izoh
1
Korxonaning ekologik pasportini o’rganib chiqish
2
Korxona uchun belgilangan ekologik me’yorlar
bilan tanishish va ularning bajarilishini tekshirish
3
Tabiatni muhofaza qilishga mo’ljallangan asosiy
vositalarning mavjudligi
va holatini tekshirish
4
Korxonada chiqadigan chiqindilarni hisobga olish
tartibi bilan tanishish
5
Tabiatni muhofaza qilishga mo’ljallangan
xarajatlardan foydalanish samaradorligini aniqlash
6
Tabiatni muhofaza qilish bilan bog’liq soliqlarni
hisobga olish va hisobotda aks ettirish to’g’riligini
tekshirish
Auditorlik tashkiloti rahbari:
Auditorlik guruhi rahbari:
-xo’jalik yurituvchi sub’ektning iqtisodiy geografik o’rnini atrof muhitga ta’sir
ko’rsatadigan, umuman, mamlakatdagi ekologik vaziyatni va uning tarmoq
xususiyatlarni aks ettiradigan tashqi omillar haqida;
-xo’jalik yurituvchi sub’ektning atrof muhitga ta’sir ko’rsatadigan, uning
individual xususiyatlari bilan bog’langan ichki omillari haqida.
Ekologik auditni rejalashtirishda auditor quyidagilar
bilan ham tanishishi
tavsiya qilinadi;
-xo’jalik yurituvchi sub’ektning tashkiliy-boshqaruv tuzilishi tarkibida
ekologiya bo’yicha mutaxassislarining mavjudligi;
-ishlab chiqarish faoliyati turlari va ishlab chiqarilayotgan mahsulot
nomenklaturasining ekologiyaga ta’siri;
-ekologik holatni hisobga olib mahsulot ishlab chiqarishning cheklanish
xususiyatlari;
-ekologik xarajatlarni hisobga
olgan rentabellik darajasi;
-foydadan ekologiyani muhofaza qilish uchun ajratilgan qismini taqsimlash
tartibi;
-shu’ba va tobe tashkilotlar mavjudligi hamda ulardagi ekologik vaziyat;
-xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan tashkil etilgan ichki nazorat tizimi
tarkibidagi ekologik mutaxassisilarning mavjudligi.
Auditor uchun quyidagilar xo’jalik yurituvchi sub’ektning ekologik holati
to’g’risida axborot olish uchun manba hisoblanishi lozim:
-xo’jalik yurituvchi sub’ekt ekologik holatni himoya qilish nizomi;
-xo’jalik yurituvchi sub’ektni ro’yhatga olish to’g’risidagi
xujjatlar tarkibida
ekologiya bo’yicha mutaxassislarning ekspertiza xulosasi;
Xo’jalik yurituvchi sub’ektning ekologiya bo’yicha xududiy mutaxassisini
ekologik vaziyatga bergan bahosi;
497
-xo’jalik yurituvchi sub’ektning ekologik siyosatini aks ettiruvchi va unga
o’zgartirishlar kiritishni tartibga soluvchi xujjatlar;
-ekologiya bo’yicha mutaxassisning hisobotlari;
-ekologiya bo’yicha
statistik hisobotlar;
-ekologik ekspertiza tekshiruvlari materiallari;
-ekologiyaga oid sud da’volari materiallari;
-xo’jalik yurituvchi sub’ektning ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilishlarini
tartibga soladtgan xujjatlar, uning filiallari va shu’ba jamiyatlar ro’yhatlari.
Ekologik audit o’tkazuvchi auditorlar guruhiga ekspert sifatida kiradigan
mutaxassislar tarkibini rejalashtirish paytida auditorlik tashkiloti quyidagilarni
hisobga olishi lozim:
-ish vaqti byudjetini;
-guruhning miqdoriy tarkibini;
-guruh a’zolarining malaka darajasini;
-guruh hodimlarining o’zaro almashinuv imkoniyatlari;
-guruh a’zolarining mansab darajasini.
Ekologik audit tekshiruvini o’tkazish jarayonida
auditorlik tashkilotida
umumiy ish rejasining ayrim bandlarini qayta ko’rib chiqish uchuu asoslar paydo
bo’lishi mumkin. Rejaga asosli tarzda kiritilayotgan o’zgarishlarni, shuningdek,
o’zgarishlarning sabablarini auditor o’zining ishchi xujjatlarida batafsil yoritishi
lozim.
Auditor rejalashtirish jarayonidayoq mijozning ahvolini tahlil qilib chiqishi,
ekspertiza qilishi va shug’ullanadigan tadbirkorlik turini xujjatlarda qayd etishi kerak.
U dastavval mijozning katta tavakkalchilak bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan
iqtisodiy muomalalarini ajratib oladi. U shu asosda jiddiyroq suiste’mol qilish va
ekologik hisobotni buzib ko’rsatish hollarini aniqlash uchun o’ziga
qaysi ekologik
auditorlik tadbirlari kerak bo’lishi mumkinligi haqida masalani xal etadi.
Auditor rejalashtirishning ana shu bosqichda, bundan tashqari, mijozning o’rab
turgan muhitning xususiyatlarini aniqlashi ham lozim. Bunda o’zga korxonalarning
ekologik tomondan ta’sir ko’rsatish omillari: chiqindilar, suv resurslarini ifloslanishi
va hakazolar kiradi. Bu joyda mijoz ma’muriyati, bosh kompaniya va davlat
tomonidan boshqaruvga ta’sir ko’rsatish omillari ham muhim o’rinni egallaydi.
Binobarin, ekologik auditni rejalashtirish va amalga oshirish mos bo’lishi
uchun butun jarayon ishning borishin nazorat qilishdan iborat bo’libgina qolmasdan,
balki bajarilag ish xajjatlari to’plangan auditorlik dalallari va ular asosida qilingan
xulosalar puxta qayd etib borilishi ham zarur.
Ekologik audit dasturi ekologik audit ish rejasining rivoji hisoblanadi va u
tekshiruvning har bir muayyan qismi uchun zarur bo’lgan ekologik audit tadbirlari
ro’yhatidan iborat bo’ladi.
Auditorlik tashkiloti ekologik audit o’tkazish dasturini
tuzishga quyidagicha
yondashshi mumkin:
-amaliyotda qullanilayotgan na’munaviy ishchi dasturlaridan foydalanish;
-mijoz uchun uning faoliyat xususiyatlarini hisobga olgan holda yangidan
dastur ishlab chiqish;
498
Ekologik audit o’tkazish dasturini ishlab chiqishda amaliyotda qo’llanilayotgan
na’munaviy dasturdan foydalanish bir tomondan dasturni ishlab chiqishga ketadigan
vaqtni tejash imkoniyatini bersa, ikkinchi tomondan tekshiruv jarayonida xatolikga
yo’l qo’yish ehtimolini kamaytiradi. Chunki na’munaviy dasturlar asosan shu
sahaning yirik mutaxassislari bo’lgan olimlar va tajribali auditorlar tomonidan ishlab
chiqilgan bo’ladi. Biroq, xar qanday puxta ishlab chiqilgan ishchi dastur ham barcha
sohalarning xususiyatlarini qamrab ololmaydi. Buning natijasida na’munaviy
dasturga ijodiy yondoshmay turib foydalanish auditorlik
tashkiloti uchun jiddiy
muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasida ekologik audit o’tkazishning xarakatdagi amaliyoti
bilan tanishish zamon talablariga javob beradigan na’munaviy “ekologik audit
o’tkazish dasturi” mavjud emasligini ko’rsatdi. Bu holat auditorlik tavakkalchiligi
oshirib uning sifatiga jaddiy salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ishda biz bu masalaga
o’z munosabatimizni bildirishga xarakat qildik.
Tadqiqot ob’ektlaridan biri hisoblangan kimyo sanoati uchun ekologik auditni
o’tkazishning na’munaviy dasturi 15.2 jadvalda ko’rsatilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
