Altiyev a. S yerdan foydalanish iqtisodiyoti toshkent-2019

15.2 - jadval 
Surxondaryo viloyati mahalliy byudjeti daromadlarida yagona yer solig‘ining salmog‘i va
undan qishloq xo‘jaligiga doir xarajatlar miqdori
87
 
 
 
T/r 
 
 
Yillar 
Sug‘oriladigan 
yerlar maydoni, 
ming ga
Haqiqatda 
mahalliy byudjetga 
undirilgan 
yagona yer solig‘i 
summasi, 
ming 
so‘m
Belgilangan 
rejaga nisbatan 
bajarilishi, 
%
1gektar 
sug‘orila-
digan yer 
uchun 
hisoblan- 
gan 
o‘rtacha 
yagona 
yer 
solig‘i, 
ming so‘m
Viloyat ma- 
halliy byud- 
jetidan 
qishloq 
xo‘jaligiga 
doir xara- 
jatlar, 
ming 
so‘m
Qishloq xo‘ja-
ligiga doir 
xarajatlarning 
jami mahalliy 
byudjet xara-
jatlaridagi 
salmog‘i,
%
Qishloq 
xo‘jaligiga doir 
xarajatlarning 
1 ga yerga 
to‘g‘ri kelishi, 
ming so‘m
1. 
2005 
273,7 
1276741,0 
88,2 
8,3 
2190385,0 
3,1 
8,0 
2. 
2008 
241,5 
3921093,0 
66,2 
17,9 
1556146,0 
1,1 
6,4 
3. 
2010 
241,7 
8956870,1 
56,3 
60,5 
3828393,0 
0,6 
15,8 
4. 
2013 
241,2 
8977712,5 
44,8 
77,7 
5788583,0 
0,5 
23,9 
5. 
2017 
239,9 
20266021,5 
92,8 
87,5 
8660400,8 
0,5 
35,7 
87
Сурхондарё вилояти Молия бошқармаси маълумотлари асосида ҳисобланган. 

---

297 
Bizningcha, soliq tushumlari rejasi bajarilishini va o‘z navbatida ularning 
byudjetda qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarni takror ish-lab chiqarish 
vazifalarini hal qilishga qaratilgan maqsadli takror taqsim-lash talablarining to‘liq 
amalga oshirilishini ta’minlash uchun: 
- soliq solish ob’ekti qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarning hisobi va 
inventarizatsiyasi tartibini tanqidiy ko‘rib chiqish lozim; 
- qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilarining daromadlarini 
rejalashtirish masalalarini yerlarning bonitet balini har yili indek-satsiya qilib 
borish bilan bog‘liq holda echish amaliyotiga o‘tish zarur. Chunki yerlarning 
“me’yoriy qiymati”ni aniqlash endi har yili amalga oshiriladi va
bunda ushbu amaliyotni qo‘llash imkoniyati paydo bo‘ladi. Bu taklifning 
dolzarbligi va amaliy ahamiyati shundaki, soliq to‘lovining manbai soliq 
to‘lovchining daromadi hisoblanishi bois ushbu daromadning asoslangan va 
barqaror bo‘lishi soliq tushumining barqarorligiga xizmat qiladi; 
- davlat buyurtmasini bajarayotgan fermer xo‘jaligi xarajatlarini qisqartirish 
nafaqat uning soliq to‘lovi qobiliyatini oshiradi, balki uning barqarorligi va 
raqobatbardoshligini ham mustahkamlaydi. Masalan, bank krediti imtiyozli foizini 
3 dan 1 foizga tushirish lozim yoki texnik, agrokimyoviy va boshqa xizmatlar 
haqini 8 – 10 foizga kamaytirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Chunki qishloq 
xo‘jaligining jamiyatdagi ijtimoiy roli va ahamiyati, eng dolzarb hisoblangan oziq-
ovqat xavfsizligini ta’minlash vazifasini bajarishi shuni taqozo qiladi. Qolaversa, u 
ushbu xizmatlarni erkin bozordagi o‘z mavqeini tiklash yoki mustahkamlash uchun 
emas, balki aynan davlat buyurtmasida belgilangan mahsulotni etkazib berish 
uchun olayapti; 
- davlat buyurtmasi yuzasidan tuziladigan shartnomaning iqtisodiy 
mazmunini kengaytirish va chuqurlashtirish lozim deb hisoblaymiz. SHunga 
o‘xshagan shartnoma tuziladigan mamlakatlarda mazkur shartnoma mahsulotni 
etkazib berish yuzasidan tomonlar o‘zaro kelishuvining huquqiy shakli hisoblanadi. 
Shu nuqtai nazardan davlat buyurtmasi yuzasidan tuziladigan shartnoma yer ijarasi 

---

298 
shartnomasida belgilangan ekin yer maydoni bir birligiga muayyan sentnyer paxta 
hosili etishtirish to‘g‘risida emas, balki muayyan miqdordagi paxta xom ashyosi 
mahsulotini buyurtmachiga etkazib berish haqida tuziladi. Bunda har yilgi 
shartnoma yuzasidan biznes-reja himoya qilinishi, uning davr va bosqichlari 
kelishilishi va boshqa tartib-taomillar amalga oshirilishi muhim ahamiyatga ega. 
Mazkur yondashuvning juda katta afzal jihatlari mavjud: yer ijarachisining 
huquqlari va imkoniyatlari kengayadi, yerdan foydalanish tizimi erkinlashadi, uning 
iqti-sodiy mexanizmi manfaatdorlik va rag‘batlantirishning kuchayishi hisobi-dan 
yanada takomillashadi, pirovard natijada esa, fermer xo‘jaligining barqarorligi va 
raqobatbardoshligi oshishi evaziga uning soliq va boshqa to‘lovlarni o‘z vaqtida va 
to‘liq to‘lay olish qobiliyati paydo bo‘lishiga zamin yaratiladi.