Alisрer navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

      

 

 

 

 

 

 

 

---

 

45 

 

  III  BOB;  ,,Maktab  repertuari’’  fani  bo’yicha  o’quv  mashg’ulotlarini 

tashkil etish texnologiyasi. 

 

           3.1.  ,,Maktab  repertuari’’  fanini  o’qitishning  samarali  ish  usul, 

shakl va    vositalari. 

 Oliy  pedagogik  ta’lim  jarayonida  ,,maktab  repetuari’’fani  bo’yicha  amaliy 

mashg’ulotlar hozirgi kunda guruh bo’lib ishlash shaklida tashkil etiladi. Shu 

bois  o’quvchi  talabalarga  ,,maktab  repertuari’’ga  mansub  asarlarni  berish, 

talabalar bilan ishlash, ularning o’zlashtirishlarini nazorat qilishda ta’limning 

an’anaviy  metodlaridan  (og’zaki  metodlar,  ko’rgazmali  metodlar,  amaliy 

metodlar,  o’yin  matodlari)  hamda  ilg’or  interfaol  metodlardan  foydalanish 

mumkin. Bu o’rinda quydagi shartlarga amal qilga holda ish tutilsa maqsadga 

muofiq bo’ladi: 

        -  talabalarga  berilgan  vazifzlar  (  asarlar)  bosqichma-bosqich  (1-sinfdan 

boshlab  yattinchi  sinfgacha)  bajarilishi  rejalashtirilishi,  simestirlarga  qarab 

mashg’ulotlar  hajmi  belgilanishi  lozim.  (Bu  o’rinda  ,,maktab  repertuari’’  ni 

o’zlashtirishni  1-kursdan  boshlash  va  uni  faqat  ,,maktab  repertuari’’o’quv 

fanini  o’tilishi  jarayonida  emas,  balki  1-kursdan  o’tiladigan  ,,Cholg’u 

ijrochiligi,  vokal  ijrochiligi,  xor  bo’lib  kuylash,  dirijyorlik’’  mashg’ulotlari 

tarkibida tashkil etilish bilan olib borish nazarda tutulmoqda). 

        -  Musiqiy  asarlarni  o’rganish  jarayonida  har  bir  asarning  mazmuni, 

xarakteri, janri, lad-tonalligi, tahlil qilinishi, yoki bu vazifa bevosita talabani 

o’ziga yuklatishi mumkin. 

         -  talaba  asarni  o’zlashyirishida  dastlab  asarni  ,,Solfejio’’  qilib 

o’rganishi,  cholg’u  asbobida  qisimlarga  bo’lib  chalishi  va  kuylash  orqali 

o’zlashtirishi tushuntiriladi. 

---

 

46 

 

        -  o’qituvchi  talabaning  o’zlashtirishini  har  darsda  nazorat  qilishi, 

kamchiliklarga  o’z  munosabatini  bildirishi,  ko’rsatib  berishi,  yushuntirishi, 

asar  talab  darajasida  o’zlashtirilgandan  so’ng  keyingi  asarga  o’tish  kerak 

bo’ladi. 

         -  har  semastir  boshlanishida  o’qituvchi  o’z  talabalari  uchun  individual 

o’quv  repertuar  rejasini  tuzishi,  bunda  har  bir  talabaning  musiqiy  qobilyati, 

iqtidori,  umumiy  musiqiy  va  nazariy  hamda  amaliy  ijrochilik  bo’yicha 

tayyorgarlik darajasini hisobga  olishi  va  fanni  o’zlashtirish  bo;yicha  maktab 

dasturiga  kiritilgan  asarlarni  har  tamonlama  (cholg’u  asbobida  chalish, 

qo’shiq kuylash, unga dirijyorlik qilish, xor jamoasiga o’rgatish) o’rgata olish 

darajasida o’zlashtirisiga erishish talab qilinadi. 

         Maktab 

repertuari  mashg’ulotlarini  o’tish  jarayonida  amaliy 

metodlardan  foydalangan  holda  o’quvchilarning  vokal-xor  malakalari, 

asarlarni  tinglash,  tasavvur  qilish,  kuylash,  cholg’u  asbobida  chalish  va 

musiqaga  mos  ritmik      asarlarni  o’zlashtirish  jarayonida  talabalarning  o’zini 

musiqani  tuzilishi,  ifoda  vositalarini  tahlil  qilish,  unung  shakli,  janrlarini 

aniqlash  va  nota  o’qish  ko’nikma  va  malakalarini  shakillantirish  kerak 

bo’ladi.  Vokal-xor  malakalarini  rivojlantirishda  nota  yozuvidan  o’qish, 

salfejiolash, sanab chalishda mashq-ritmik usulidan foydalanish ijobiy natija 

beradi. Vokal-xor maakalarini ustida ishlashda ashulachilik nafasi, ovoz hosil 

qilish,  talaffuz,  soz  va  ansambillik  ustida  ishlash  bevosita  amaliy 

metodlardan foydalagan holda ish tutishni taqozo etadi. 

          Musiqa  o’qitishning  umumiy  metodlari  qatorida  hikoya  uslubi  o’ziga 

xos o’rin tutadi. Maktab repertuari bilan ishlash jarayonida musiqa asarining 

g’oyaviy-badiiy  mazmuni,  konpozitori  va  matn  muallifi  tog’risida  qiziqarli 

ma’lumotlarni  hikoya  qilib  berish,  talaalarni  asar  haqida  qo’shimcha 

---

 

47 

 

ma’lumotlarga  ega  bo’lishlari  va  asarni  o’rganishga  bo’lgan  qiziqishlarini 

oshirish imkonini beradi. 

         Musiqiy  asarning  yaratilishi  tarixi,  sabablari,  obrazlarning  o’ziga  xos 

xususiyatlarini faqatgina hikoya, suhbat metodlari orqali qiziqarli bayon etish 

mumkin. Bunda aniq misollar va hujjatli dalillarga tayanib ish tutish lozim. 

          Maktab  repertuari  mashg’ulotlarida  talabalarni  yirik  va  murakkab 

asarlarni  ijro  etish,  ularda  tasvirlangan  badiiy  obrazlar  olamiga  olib  kirish 

uchun  asarning  syujetli  mazmuni  qiziqarli  tarizda  hikoya  qilinadi.  Bunda 

syujet  mazmununi  hikoya  qilish  asosiy  maqsad  bo’lmay,  balki  bu 

tinglovchilarni (maktabda o’quvchilarni) asarning musiqiy-badiiy mazmunini 

chuqur, badiiy idrok etishiga yordam berishini ko’zda tutadi. 

          Mashhur  va  atoqli  kishilar  hayotiga  musiqa  sah’tining  roli  va 

ahamiyatini  ko’rsatib  berishida  ilmiy,  adabiy  va  tarixiy  manbalardan  o’rinli 

foydalanish mumkin. Masalan musiqaning inson hayoti va ijtimoiy hayotdagi 

o’rni  va  ahamiyati  haqida  ,,Farobiy  musiqa  haqida’’,  ,,Buyuk  sharq 

allomalarning musiq ilmi  rivojiga qo’shgan hissalari’’ , ,,Alisher  Navoiy va 

musiqa’’  ,  ,,Borbad  Mavreziyning  musiqiy  ijodi  va  faoliyati’’  mavzuyidagi 

suhbat-hikoyalar talabalarni musiqa tarixi,  musiqa ilmi bo’yicha qo’shimcha 

adabiyotlarni  o’rganishga  bo’lgan  ishtiyoq  va  havaslarini  kuchaytirishga 

ta’sir etadi. 

           Musiqa asarlari o’ziga xos xususiyatlariga ko’ra barcha yo’nalishlarda 

ko’rgazmali  uslublarda  amalga  oshiriladi.  Shuningdek,  musiqa  o’zining 

tuzilishi  jihatidan  melodik  va  garmonik  tovushlardan  iborat  bo’lgan  san’at 

hisoblanadi. 

           Maktab repertuari fanini o’qitish jarayonida darslarni samarali bo’lishi 

uchun  ko’rgazmali  uslublardan  keng  va  o’rinli  foydalanish  katta  ahamiyat 

kasb  etadi.  Musiqani  faqat  eshitish  a’zolari  orqali  tinglab  yerish  mumkin. 

---

 

48 

 

Bunga ko’rishga nisbatan musiqani his qilish uchun ko’rgazmali vositalardan 

foydalanish,  ya’ni  nota  yozuvlari,  rangli  tasvirlar,  grafik  chizmalar, 

cholg’ular, dirijyorlik harakatlarini chizma tasvirlari musiqani jonli va badiiy 

emotsional idrok etish uchun katta yordam beradi. 

          Musiqiy  idrok  etishda  talabalarni  o’rganilayotgan  musiqa  asarini 

rivojlanishi kuzatilganda, shu o’rinda musiqada nima  yoki qaday  ma’nodagi 

obrazlar  ifodalanganligini  ilg’ab  olishda  ko’rgazmalilik  muhum  ro’l 

o’ymaydi.  Shuning  uchun  ham  musiqashunos  olimlar  musiqa  mazmuni, 

obrazlari  yoki  syujetlarini  ifodalovchi  tasviriy  kartinalar,  rasmlar,  plokatlar 

ko’proq kichik yoshdagi (boshlang’ich sinf) o’quvchilarini o’ziga jaib qilib, 

qiziqishlarini  kuchaytirishlarini  alohida  ta’kidlashadi.    Bo’lajak  musiqa 

o’qituvchilarini  amalda  ko’proq  harakatlanuvchi,  masalan,  dirijyorlik 

harakatlari,  musiqa  o’lchivini  taktlash,  chalib  ko’rsatish,  raqs  elementlarini 

bajarish,  kuy  harakatini,  ritmik  sur’at  (temp)ni  doskada  grafik  chizma 

yordamida ifodalash kabi ko’rgazmali  uslublardan foydalanish yahshi natija 

berishi biz olib borgan tajribalarda ham o’z isbotini topdi, 

         Maktab  repertuari  fanini  o’tish  jarayonoda  musiqa  ta’limining  xususiy 

metodlari ham yuqori samaradorlik kasb etishi mumkinligiga alohida e’tibor 

qaratdik.  Jumladan  ,mashg’ulotlarni  musiqaviy  umumlashtiruv  metodi 

talabalarni musiqiy idroki, badiiy didini rivojlantirishga ijobit ta’sir etadi. Bu 

metodni  qo’lashda  o’qituvchi  quydagi  jihatlarga  e’tibor  qaratishi  lozim 

bo’ladi: 

        -darsda  tayyorgarlik  ko’rish  va  uni  loyihalashga  barcha  o’quv 

materiallarini, vazifalarni aniq maqsqdga qaratishi lozim bo’ladi: 

        -o’rganilayotgan  asar  o’qtuvchi  va  talabaning  o’zaro  hakorlgida 

o’zlashtiriladi: 

---

 

49 

 

        -o’rganilayotgan 

asarni 

talaba 

tamonidan 

qay 

darajada 

o’zlashtirilganligi,  ijroning  badiiy  sifati  bo’yicha  yakuniy  xulosalar 

chiqariladi: 

        Maktab  repertuari  fanini  o’qitishda  fanlar  aro  aloqadorlikdan 

foydalanish ham o’ziga hos samarali uslublardan hisoblanadi. Bu o’rinda asar 

g’oyaviy  badiiy  mazmuni  tahlil  qilishda  ona-tili  va  adabiyotga  oid,  tarixiy, 

harbiy,  dostochilikka  oid,  shuningdek  mumtoz  va  maqom  musiqa 

naninalarini  o’rganishda  musiqa  tarixi,  san’atshunoslik,  foliklorshunoslikka 

oid manbalarga tayanib ish tutish shular jumlasidandir. Bunda san’at turidagi 

bunday  mushtaraklik,  aloqadorlik  musiqiy  asar  mazmuni  va  mohiyatini 

yaxshi  tishunib,  idrok  etish,  har  qaday  san’at  asari  eng  avvalo    hayotni, 

voqelikni,  kishilarning  ichki  dunyosi,  orzu-umidlari,  ruhiyatini  aks  ettirishi 

tushuntiriladi. 

        Ma’luki  kuylash  paytidagi  nutq  talaffuzi  oddiy  so’zlashuv  paytidagi 

talaffuzdan farq qiladi. Bunda artikulyatsiya a’zolari (lab, til, jag’, tanglay, va 

hakazo)ning faol harakatidagi hamjihatlik nazmiy so’zning musiqiy ohangida 

fonetik vokal jihatdan aniq, ohangdor, mazmunan ifodalilik kasb etishga olib 

keladi. 

        Vokal  talaffuz  masalalari  “Birinchi  sinf  musiqa  darslari”  nomli  o’quv-

metodik qollanmada ancha batafsil bayon etilgan. 

        Musiqa  san’atida,  ayniqsa,  jamoaviy  ijrochilik  jarayonida  eng  muhum 

qoidalardan  biri  ,,sozlanish’’  bo’lib,  bo’lg’usi  musiqa  o’qituvchilari 

o’quvchilarning  boshlang’ich  kuylash  malakalarini  tarbiyalashda  ulardan 

katta mahorat va bilim talab qilinishini chuqur anglab yetishlari talab etiladi. 

        Shuni  alohida  takidlash  loziki,  kichik  bolalarning  ovoz  apparati  juda 

nozik  va  mo’rt  bo’ladi.  Shuning  uchun  uning  fiziologik  rivojlanishi 

hususiyatlariga e’tibor bermasdan ish tutish bolalarning ovoziga salbiy ta’sir 

---

 

50 

 

etishi  mumkin.  Maktab  repertuarini  o’zlashtirishda  talabalarni  bu  haqida 

ogohlantirib,  zarur  maslahat  va  tavsiyalar  berib  borishi  pedagogik 

faoliyatning  eng  muhum  talalaridan  hisoblanadi.  Biz  ham  tatqiqotimiz 

davomida ushbu jihatlarga talabalar e’tiborini qaratishga harakat qildik. 

        Maktabda  o’quvchilarning  kuylashga  qiziqtira  olish  ko’p  jihatdan 

urganiladigan mashq yoki qo’shiqning o’qituvchi tamonidan chiroyli, badiiy 

ta’sirchan qilib kuylab berilishiga bog’liq bo’ladi. Chunki, yosh bolalar blilan 

olib  boriladigan  voka-xor  ishlari,  asosan,  ovoziga  taqlid  qilib  kuylashiga 

asoslanadi.  Shu  boisdan  ham  o’qtuvchining  o’zi  yoqimli  kuylay  olishi  va 

o’quvchilarni  shunga  da’vat  etib  borishi  eng  muhum  didaktik  vazifalar 

jumlasiga  kiradi.  Bu  eng  avvalo  o’quvchilarga  bir  tovushni  mayin  ovozda 

cho’zib kuylahga o’rgatishdan boshlanadi.  Bu mayin  –ohangni g’ijjak yoki 

skripka  kamonini  tortgandek  qo’l  haarakati  ifodasi  orqali  ko’rsatib  berish 

bolalarga ijroning xarakterini yanada ravshan his etishlariga ikon beradi. 

        Ovozlarni  zo’riqtirmasdan  kuylatish  uchun  qo’shiq  yoki  vokal  mashq 

aytirishni primar tovush (sol 1-lya ²) ishchi diapazon (mi 1- si 1) va umumiy 

diapazon  (re  1-  si  1)  Do  2  me’yoriga  amal  qilish  zarur.  Bolalar  besh 

redekatoriga  asoalangan    falsetga  yaqin  bo’lgan  ovozda  kuylaydilar.  Ovoz 

hosil qilish ustida ishlaganda, bu ularning yagona kuylash uslubi  bo’lganligi 

uchun  o’qtuvchining  o’zi  aynan  shu  ovozda  kuylashga  diqqatini  qaratishi, 

erkak o’qtuvchilar buni falsiet orqali ko’rsatib berisglari tavsiya etiladi. 

        O’quvchilarni  1-sinfdan  boshlab  ovozini  sozlanishini  bo’lajak 

o’qituvchilar halq ta’limining dastlabgi bosqichlaridan bilin olishlari kerak. 

        Hozirgi  vaqtda  ta’lim  sohasida  o’qtuvchi  o’quvchining  eng  yaqin 

suhbatdoshi,  maslahatchisi  bo’lishi  lozim.  O’quvchilarga  ta’lim-tarbiya 

berishda eng samarali uslublardan foydalanish zamonaviy ta’limning dolzarb 

---

 

51 

 

vazifalaridandir.  Shuning  uchun  ham  hozirgi vaqtda  ta’lim  jarayoniga  yangi 

pedagogik va interfaol metodlarni jadal suratda kirib kelishi bejiz emas. 

        Interfaol so’z – lotinch inter so’zidan olingan bo’lib – orasida, o’rtasida 

degan ma’nolarni bildiradi. Yani ikki shaxs o’rtasidagi munosabat, faollikdir.  

Interfaol metodlar o’quvchi bilan o’qituvchi o’rtasidagi ta’limni o’zlashtirish, 

munosabatlarni  yanada  kuchaytirish,  faollashtirish  demakdir.  Bu  metodlar 

ta’lim jarayoniga qanday tadbig’ etiladi? 

        Biz  o’zimizning  tajriba-sinovlarimizda  ushbu  metodlarning  bir  qator 

turlaridan  ijodiy  foydalaniahga  haraaakat  qildik.  Bunday  metodlar 

o’quvchilarni  (talabalarni)  fikirlashg,  o’zini-tahlil  qilishga,egallahgan 

bilimlarni  amalyotda  qo’llashga,  uning  musiqiy  tafakkurini  boyitishga 

samarali ta’sir ko’rsatadi. 

        Yangi pedagogik texnologiyalar ta’lim tizmida mazmunan unga tegishli 

bo’lgan  dasturlar,  darsliklar,  o’quv  qo’llanmalar,  ko’rgazmaliva  texnik 

vositalarni  umulashtirib,  yagona  maqsadga  yo’naltirish  omoli  sifatida 

interfaol metodlarni qo’llashga imkon yaratadi. 

        Mashg’ulotlarni  interfaol  uslublar  yordamida  tashkil  etishda  o’qituvchi 

va o’quvchi faoliyati yetakchi tamoyilga aylanadi. 

        Maktab  repertuari  fanini  tashkil  etishda  o’qituvchi  ushbu  metodlardan 

qanday  foydalanadi.  O’quvchilarda  hissiyot  dinamikasini  maqsadga  muofiq 

ravishda  yo’naltiruvchi  pedagogik  uslublarni  o’z  ichiga  oluvchi  darslarni 

tashkil  etish,  uchun  ,,guruh  bilan  ishlash’’,  ,,munozara’’,  ,,muammoli 

o’qitish’’,  ,,aqliy  hujum’’,  ,,yakka  tartibda  ishlash’’,  ,,tarmoqlash’’,  ,,kuyni 

ton’’,    kabi  interfaol  metodlar.  Shuningdek  jadvallar  bilan ishlash,  mustaqil 

fikirlashni ifodalaydigan yozma ishlar o’quvchilarni faolligini oshiradi. 

        Bu  kabi  metodlar  asosida  tashkil  etilgan  darslardan  eng  yaxshi  natija 

berayotganini  tanlash,  musiqa  asarlarini  o’rganish  jaryonida  egn  samarali 

---

 

52 

 

variantlargdan  foydalanish  masadga  muvofiqdir.  Bunda  sinf  (vokal  sinfi, 

cholg’u  ijrochiligi  sinfi,  dirijyorlik  sinfi)  jamoasini  maktabda  esa  muayyan 

sinf o’quvchilarini guruhlarga bo’lib ishlashga da’vat etish, har bir guruh bir-

biridan  o’rganishi,  o’rganganlarini  o’z-saloxiyatlari  doirasida  baholashi,  o’z 

bilimlarini muttasil oshirishga undaydi. 

        Maktab  o’quvchilarining  musiqiy  qobilyatlarini  rivojlantirish,  musiqani 

emotsional his etishlari uchun bo’lajak musiqa o’qituvchilarini qo’shiq aytish 

malakalari  va  cholg’u  asboblari  bilan  ishlash  mahoratini  shakllantirish 

jarayonida  musiqa  asarlarining  asosiy  mazmun  va  mohiyatini  teran 

anglashlari,  idrok  etishlari,  musiqaviy  didlarini  tarbiyalash  eng  muhum 

vazifalar hisoblanadi. 

        Talabalar 

maktab 

repertuari 

fanidan 

qo’shiq 

yoki 

kuy 

o’rganayotganlarida  asarning  matni  va  ijrochilik  usullarini,  cholg’u  sozida 

qanday  o’z-o’ziga  jo’rnavozlik  qilib  ijro  etishni  mukammal  o’zlashtirishlari 

lozim.  O’rganilgan  asar  faqat  repertuar  sifatida  emas,  balki  ijrochilik 

malakalarini  mustahkamlash,  o’z  ustida  mustaqil  ishlash,  notaga  qarab 

chalish,  yangi  musiqa  asarlarini  o’rganishda  bo’lajak  o’qituvchilarning 

amaliy ish faoliyatida muhum ro’l o’ynaydi. 

        Bundan  tashqari  talabalar  turli  ansambillar  (unison,  duet,  trio,  kvartet, 

kivintet, oktet vahokozolar)da ijro etishlari katta ahaniyatga ega. Bunda ular 

musiqa asarlariga jo’r bo’lib cholg’u sozida ijro etadi, bir vaqtda o’z ijrosini 

eshitadi, boshqalarni ham eshitib, nazorat qilib boradi. Talabalar ansambilda 

ijro etishganda asarlardagi obrazlarning mohiyatini chuqurroq his etadilar, bir 

me’yorda, darajada ijro etishni o’rganadilar, bu o’zining ijrochilik malakasini 

takomillashtirib  boradilar.  Bunday  tarzdagi  mashg’ulotlarda  asarning 

musiqaviy  jumlalari  ustida  ishlasi,  musiqa  xarakterini  aniqlash,  musiqa 

jarayonida  uning  mazmunini  ifoda  etishga  intilish,  tinimsiziz  mashiq  qilish 

---

 

53 

 

asosida maqsadga erishishga intiladi. Bu esa ularga malaka oshirish maktabi 

sifatida ham xizmat qiladi. 

        Talabalar  bilan  maktab  repertuari  fanidan  o’tiladigan  mashg’ulotlar 

jarayonida  har  talabaning  musiqiy  ijrochilik  qobilyati  (sluxi,  xotirasi, 

texnikasi)  hisobga  olinishi  va  o’rganiladigan  asar  obrazlari  ularga  to’liq 

tushuntirilishi  va  shindan  so’ng  o’rganilishi  lozim.  Buning  uchun  musiqa 

asarini  har  tamonlama  qayta  ishlashga  to’g’ri  keladi.  Talabalardan  hardoim 

kuylash va chalish malakalarini va uslublarini takomillashtirib borishini talab 

qilish  kerak.  Ular  o’rganayotgan  qo’shiq  kuylarni  to’g’ri  va  qulay  ijro 

uslublarini bilib, so’ngra notaga qarab ijro etishlari to’g’ri bo’ladi. Talabalar 

ijro etayotgan asarlarini nota yozuviga xususiyatlarini to’g’ri tahlil qilishlari, 

dinamik  belgilarni,  bezaklarni  yaxshi  ifoda  etish  bilan  asarni  notaga  qarab 

ijro etish malakalarini oshirib borishlari lozim boladi. 

        Talabalarga maktab repertuari fanini o’tish jarayonida ularning musiqiy 

uquvi o’sishini nazorat qilib, kuzatib borish ham o’qituvchining zimmasidagi 

vazifadir.  O’qituvchi  har  bir  musiqa  asarini  birinchi  marta  notaga  qarab 

chalganda  aniqroq,  ifodaliroq  ijro  etishi  oquvchi-talabalarni  shu  asarni 

mukammal idrok etishlariga yordam beradi. 

        Dastur  talablariga  ko’ra  talabalar  maktab  repertuari  fanini  o’tilish 

jarayonida asarlarning ohangini kuylashlari, chalishlari, ritmika, dinamikasini 

yaxshi idrok etib, jo’r bolib kuylashlari va asar frazalarini ifodalashlari talab 

etiladi.  O’qituvchi  esa  o’znavbatida  har  bir  talabaning  imkoniyatlarini, 

musiqiy qobiliyatlarini shxsiy reja tuzum va maktab repertuariga oid asarlarni 

berishda hisobga olishi lozim bo’ladi. 

        Maktab  repertuari  fanidan  dars  berayotgan  o’qituvchidan  o’z 

talabalaridan  musiqiy  uquvini,  har  tamonlama  shakillantirish  uchun  tinmay 

izlanish talab etiladi. 

---

 

54 

 

        Maktab  repertuari  mashg’ulotlarida  o’qituvchi  talabalarga  musiqa 

asarlarini  o’rganish  bilan  bir  vaqtda  ularning  axloqiy-estetik  tarbiyalarini 

shakillantirib  boishni  unitmasligi  lozi.  Repertuardagi  xalq  kuylari, 

qo’shiqlari, mumtoz va maqom namunalarini o’rgatishda ularning o’ziga xos 

janr  xususiyatlari,  milliy  ohanglari,  qochirim,  nolalariga  e’tibor  qilish 

talabalarda  bu  asarlarga  nisbatan  mehr-muhabbat  hislarini  kuchaytirishni 

taqozoetadi. 

        Talabalarning  badiiy  ijrochilik  texnikasi  rivojlanishida  musiqa 

asarlaridagi  alohida  diqqat-e’tiborga  sazovor  bo’ladigan  frazalarni  hissiy 

qabul  qilish  katta  ahamyatga  egadir.  Talabalar  musiqiy  asarni  hissiy-

emotsianal qabul qilish jarayonida musiqiy asarni asosiy qismini kuylash va 

chalish texnikasini rivojlanishiga oid individual uslublari ham rivojlanadi. 

        Maktab  repertuarini  o’tayotgan  o’qituvchilar  yangai  bolalar  qo’shiqlari 

va  cholg’u  asarlarini  talabalarnina  cholg’u  ijrochiligi  va  vokal-xor  kuylash 

imkoniyatlaridan  kelib  chiqib  cho’rnavozlikdagi  ijrosiga  alohida  diqqat 

qaratishi  lozim.  Chunki,  maktabda  musiqa  darsi  aynan 

musiqa 

o’qituvchisining  jo’rnavozligida  olib  boriladi.  Umum  ta’lim  maktablari 

“musiqa madanyati” fani o’quv dasturida ko’rsatilmagan qo’shiqlarni, orginal 

asarlarni  ham  talabalar  uchun  tavsiya  etilgan  semestr  dasturiga  kiritish 

mumkin,  lekin  bunday  asarlar  talaba  va  o’quvchilarning  umumiy  musiqiy 

qobilyatlari rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadigan bo’lishi lozim. 

        Pedagog  talabalar  bilan  musiqa  asarlari  ustida  ishlaganda  ularning 

kamchilik  va  yutiqlarini  ko’rsatib,  kelajakda  ularni  o’z  ustida  mustaqil 

ishlashi  va  mustaqil  ravishda  asarlarni  o’rganishlari  va  maktab  faoliyatida 

qollashlari  yuzasidan  yo’l-yo’riqva  korsatmalar  berib  borishi  o’ziga  hos  ish 

uslublaridan hisoblanadi. 

---

 

55 

 

        Talabalar  o’quv  mashg’ulotlari  jarayonida  va  mustaqil  ta’lim  shaklida 

o’rgangan  asarlarini  har  smestr  yakunida  pedagogik va  o’quv  amaliyotlarda 

ijro  etishlari,  o’zlarining  ijrochilik  malakalarini  oshirib  borishlariga  to’g’ri 

keladi.  Bu  faoliyat  juda  katta  ahamyatga  ega  bo’lib,  har  smestr  yakunida 

talabalarni  maktab  repertuarini  qaydarajada  o’zlashtirganligini  aniqlash 

uchun nazorat o’tkazilishi kerak. 

        Nazoratlarda talabalar bir, ikki, uch ovozli qo’shiqlarni, bir necha qsimli 

kuylarni  (sinflar  kesimida  dastur  bo’yicha)  chalib  berishlari,  kuylashlari 

lozim  bo’ladi.  Bu  kelajakda  musiqa  darslaridagi  qo’shiq  o’rgatish,  musiqa 

tinglash va ko’p ovozli musiqa asarlari bilan ishlash (xor jamoasiga o’rgatish) 

qobilyat  va  mahoratlarini  shakillanishiga  bo’lajak  o’qituvchilarning  bilim 

ko’nikma va malakalarini takomillashuviga keng imkoniyat yaratadi. 

        Maktab  repertuari  bo’yicha  tegishli  nazoratlar  o’tkazilishida  mavjud 

dastur  va  darsliklarga    ko’rsatilgan  talablarga  asoslangan  holda,  o’quv 

soatlari to’liq o’tilganda talaba quyidagich bilim va malakalari asosida reting 

ballari bilan baholanishi mumkin. 

        a) Kuylash jarayonida sof unisonga, intonatsiyaga erishish; 

        b)  asarning  ma’lu  frazasi  yoki  boshidan  oxirigacha  hamma  bandlarini 

to’la (birinchi va ikkinchi ovozlarda) kuylay bilishi; 

        v)  asarni  cholg’u  asbobida  qiyinchiliksiz  chalishi  va  jo’rlikda  ijro  eta 

olishi : 

        g)  asarni  kuylayotganda  registrlarni  bilishi  va  sezishi,  dinamika,  temp, 

lad, haqida tushunchaga ega bo’lishi; 

        d) uch asosiy janr- qo’shiq, raqs, marsh musiqalarini ajrata bilish haqida 

qo’shiq va cholg’uchilik janrlari haqida to’liq tushunchaga ega bo’lishlari; 

        e)  musiqiy  janrlar  va  ularning  tuzilishi  haqida  to’liq  ma’lumotga  ega 

bo’lishi: 

---

 

56 

 

        j) musiqaning eleentar nazaryasi kursini to’liq o’zlashtirish; 

        z)  notaga  qarab,  varaqdan  o’qish,  solfedjiolash  malakalariga  ega 

bo’lishi; 

        Maskur  talablar  maktab  repertuari  predmeti  bo’yicha  o’tilgan  barcha 

o’quv materiallari asosida baholaydi. 

        ,,Maktab  repertuari’’  fani  o’quv  mashg’ulotlari  o’tkaziladigan 

xonalarning  jihozlanishi  ham katta ahamiyatga ega bo’lib,u yerda qo’yilgan 

ko’rgazmali, texnik vositalar ta’lim mazmundorligi, sifat va samaradorligini 

ta’minlashga xizmat qiladi. 

        Sinf  xonasida  ta’lim-tarbiya  berish  maskani  ekanligini  hisobga  olib 

davlatimiz ramzlarini ifodasi alohida “ma’naviyat ko’zgusi”, musiqa san’tida 

katta  xizmat  qilgan  olimlar,  bastakorlar,  kompozitorlar,  o’tmishda  yashab 

ijod  qilgan  buyuk  mutafakkirlar  suratlari  va  musiqa  nazaryasiga  oid 

malumotlarni o’z ichiga olgan ko’rgazmali jihozlar qo’yilishi lozim. 

        Talaba-yoshlarga  musiqa  san’ati  bo’yicha  ta’limva  tarbiya  berishda 

etiborni  ko’proq  ularni  dunyo  qarashini  o’stirishga  xizmat  qiluvchi  ilmiy, 

ma’rifiy manbalardan foydalanishga qaratish zarur. 

        Maktab  repertuari  uchun  zarur  adabiyotlar,  talabalar  tomonidan 

tayyorlangan  amaliu  ishlar,  musqa  olamidagi  yangiliklarga  ham  o’rin 

ajratilishi mashg’ulotlar sifatiga ijobiy ta’sirini ko’rsatadi.