Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

24 O ’sha asar, 240-bet.
248 G'afforov N. Alisher Navoiy “Xamsa”sida so'fiylar timsoli. Toshkent,
1999. 16— bet.
239

---

Kimgaki ko'rgussalar ul nav' yo'l,
O 'zga yo'lidan chiqa olg'aymi ul?
N a’ra chekib, sel kibi to'kdi yosh,
Shayx ayog'iga tldo qiidi bosh.
Komil anga berdi chu bu parvarish,
Ayladi bir afv bila muncha ish.249
“Hayrat ul-abror”dagi o 'n oltinchi maqolatga ilova 
qilingan hikoyat ham diniy-tasavvufiy ruhda. U hikoyat 
“Abdulloh Muborakning burqa' bila jihod m aydonig'a kirib, fath 
jamolidin burqa' olg'oni va Hasan Rabi' ul jamolini ko'rub 
hayron qolg'oni” deb nomlanadi. Bu hikoyat o'ttiz to 'rt bayt- 
oltmish sakkiz misradan iborat. Uning mavzusi mardlik. 
Shayxning jihodga kirib, dushmanni yenggani haqida. Hikoyat 
mashhur so'fiylardan Hasan ibn Rabi' tilidan rivoyat qilinadi. 
Unda yozilishicha, kuffor - kofir, ya’ni dushman tomondan bir 
pahlavon chiqib, yakkama-yakka jangga raqib chaqiradi. Ko'plab 
musulmonlar uning tig'idan halok bo'ladi:
Kimki xirom ayladi maydonig'a,
Kirdi o 'zi kuch bila o 'z qonig'a.
Necha musulmonni chuqildi shahid,
Bo'lmish edi din cherigi noumid.250 
Bu holat hammani tashvishga soladi. Shunda yuziga 
burqa' - niqob tortgan bur mard kishi maydonga kiradi. Bir na'ra 
tortib, dushmanni urib yiqitadi. Uni do'zzaxga yuboradi -
oidiradi. Q o'shin ichida g'ala-g'ovur ko'tariiadi. Hech kim 
uning kimligini bilmaydi:
Chehrasini burqa' aro yoshurib,
Ishq o'ti yanglig' yoshurin kuydirib.
Qahr ila kofirg'a yetishg'an zamon,
Hamla hamon erdiyu, yiqmoq hamon.
G 'ozi o'zin chunki ayon qilmadi,
Kimsa aning kim ekanin bilmadi.251
249 “Hayrat ul-abror” 244-bet.
250 “Hayrat ul-abror” 277-bet.
251 “Hayrat ul-abror” 277-bet.
240

---

Hasan ibni Rabi' uning kimligini bilish uchun qidirib 
topadi. Xudo nomini tilga olib. o'zini tanitishini, yuzidagi pardani 
olishini so'raydi. Tangri oti tilga olingach, yuzini ochadi. Bu 
Abdulloh Muborak edi. O 'zini tanitib, barchaga ko'rinish 
berishini so'raganda, Olloh hammasidan xabardor ekanligi, 
kishilar bilsa-bilmasa ham, oshiq yori uchun ham ishini pinhon 
tutishi zarurligini aytadi. Olloh yo'lida, islom yo'lida bu ishni 
bajarganini bildiradi.
Dostonda o 'n yettinchi maqolatga ilova qilingan hikoyat 
ham diniy mazmunda. Ayni paytda bu yerda mehr-muhabbat 
mavzusi ham bor. O 'n yettinchi maqolat “Bahor yigitligi 
nazohatidakim ...” deyiladi. Unda bahor, yigitlik, bahordagi 
o'zgarishlar, inson umri kabilar haqida gapiriladi. Ilova tarzida 
“ Imomi m a’sumi Zaynul-obidinning sag'erasi m a’sumasining 
kabirush-shon kalomi, agarchi ul sag'iradin m a’sum edi” nomli 
hikoyat keltiriladi. Bu hikoyatning hajmi o'ttiz bayt - oltmish 
misra. Uning mazmuni quyidagicha: Zaynul-obidin bir kuni yosh 
bolaning boshini silab mehr ko'rsatadi. Uning olti yoshlardagi bir 
aqlli bolasi bor edi. U otasining boshqa bolaga mehr 
ko'rsatayotganidan yig'laydi. Otasi buni rashkdan deb biladi: 
K o'rdi otasiki, sevar yoshini,
Yosh to'kubon qildi girih qoshini.
Chehra uza yoshini ko'rgach imom,
Istadi qoshig'a qilib ehtirom.
Qildi tasavvur yuzida ashkdin,
Ki magar ul yig'lar edi rashkdin."02 
Otasi unga mehr bilan boqib, u bola hali sut emadigan 
yoshdaligi, ta ’ni ojizligi, mehrga muhtojligi sabab shunday 
qilganini aytadi. Rashk qilish yaxshi emasligini tushintiradi. 
Bolasi bunday emasligini, u boladan rashk uchun yig'lamaganini, 
balki bir kuni otasidan Haqdan o'zgaga mehr qo'ymaganini 
eshitganini, endi esa o'zgaga mehr berib, Haqni unutganidan, 
otasining ahdiga turmaganidan yig'Iaganini aytadi. Otasi bu