Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta

Risarlik  tarbiyasi.  G’arbiy  Yevropada  ham  dunyoviy  feodallar  muhitida  risar 
fazilatlariga  yega  bo’lgan  tajribali,  mohir  va  mard  jangchi,  shuningdek,  olijanob, 
nazokatli,  odobli,  xushmuomalali,  vijdonli,  fidokor  va  sodiq  inson  —  tarbiyasi  bilan 
bog’liq alohida tarbiya tizimi, ya’ni risar tarbiyasi maydonga keldi. 
G’arbiy Yevropa mamlakatlarida risar tarbiyasi XII asrga kelib to’la tarkib topdi 
va rivojlandi. Risar tarbiyasining mazmuni, «risarlarga oid yetti fazilat»dan iborat 
yedi. Bu fazilatlar quyidagilardir: ot minib  yurishni, qilichbozlikni, nayzabozlikni, 
suzish, ov qila bilish, shashka (keyinchalik shaxmat) o’ynashni bilish, she’r to’qish va 
qo’shiq ayta olish. Bu fazilatlardan birinchi o’rinda turgan uchtasi risarga berilmog’i 
zarur harbiy tarbiyaga taalluqlidir: risar otliq askar, qilich va nayza yesa o’sha zamon 
jangchisining  asosiy  quroli  yedi.  Suzish  va  ov  qilishni  bilish  jismoniy  chiniqish, 
chaqqonlik  va  bardoshlilikni  o’stirish  uchun  talab  qilinardi.  Bundan  tashqari,  ov 
qilish,  shuningdek,  o’zining  qayerdaligini  aniqlaybilish  (oriyentasiya  qobiliyati), 
topqirlik,  hushyorlik,  dushmanning  izini  topish  va  shu  kabi  sifatlarni  o’stirish 
vositasi  hisoblanardi.  Shashka  va  shaxmat  o’yini,  bir  tomondan,  bekorchi  vaqtini 
band  qilish  yoki  hujum  va  mudofaa  rejasini  tuza  bilish  qobiliyatini  o’stirish 
vositalaridan  hisoblanardi.  She’r  to’qish  va  qo’shiq  ayta  bilish  yesa  o’zining 

---

 
158 
syuzereniga  (kichik  feodallar  ustidan  turgan  hokim,  boshliq  va  risarning  homiysi) 
madhiya  o’qish  va  o’zining  sodiqligini  izhor  qilish,  uning  mardligini,  zafarlarini, 
qahramonligini  maqtash  va  shu  orqali  iltifotga  sazovor  bo’lish  hamda  o’zi  uchun 
mahbuba  qilib  belgilangan  xonimga  madhiyalar  o’qish  uchun  kerak  yedi.  (o’rta 
asrlarda  G’arbiy  Yevropa  dvoryanlar  jamiyatida  shunday  rasm  bor  yediki,  bunga 
muvofiq har bir risar bironta aslzoda  feodal xonimning homiyligida bo’lmog’i lozim 
yedi,  risar  o’zining  homiysi  bo’lgan  xonimni  («dama  serdsa»)  diliga  jo  qilib,  uning 
oldida tiz cho’kar va o’zini unga bag’ishlar yedi). 
Risarga  oid  ana  shu  yettita  fazilatni  yegallash  bilan  birga,  o’sha  davrlarda 
dvoryanlar  jamiyatida  qabul  qilingan  odob  va  nazokat  qoidalarini o’rgatish ham 
risar tarbiyasining mazmuniga kirar yedi. 
Risar tarbiyasining amaliy yo’llari quyidagilardan iborat yedi: feodal o’z o’g’lini 7 
yoshdanoq syuzerenning saroyiga joylashtirar bu yerda uning o’g’li 14 yoshgacha paj 
vazifasini  bajarar  ya’ni  ovqat  vaqtida  xizmat  qilar,  syuzeren  xoni,  feodal 
begimning  va  boshqa  xonimlarning  yumushlarini  qilar,  ular  bilan  birga  sayrga 
chiqar,  saroydagi  qabul  marosimlarida  ishtirok  yetar,  har  qanday  saroy 
bayramida  va  tomoshalarida  qatnashar  va  shu  tufayli  feodal  dvoryanlar 
jamiyatidagi  rasm  va  qoidalarni  yegallab  olar  yedi,  so’ngra  14  yoshdan  21 
yoshgacha  syuzerenning  qurol-yarog’ini  ko’tarib  yurarardi.  U  syuzerenning  qurol 
yarog’ini tartibda saqlar, syuzeren bilan birga jang va urushlarda ishtirok qilar, u bilan 
ovga  chiqar,  harbiy  musobaqa  va  o’yinlarda,  turnirlarda  (risarlarning  kuch  sinash 
musobaqalarida)  ishtirok  yetib  harbiy  bilim  jang  san’atini  yegallab  olar  yedi.  21 
yoshga kirganda unga katta tantana bilan risarlik unvoni berilardi.