Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta

5. Germaniyada talim tizimi 
Maktabgacha  tarbiya  tizimi  Germaniya  ta’lim  tizimida  ham  muhim  bosqich 
hisoblanadi.  Uning  100  yildan  ortiq  tarixi  bor.  Bolalar  bog’chalari  talimning  quyi 
bosqichi  hisoblansada,  lekin    davlat  tizimi  tarkibiga  kirmaydi.  Bog’chalarni 
mablag’  bilan  ta’minlash  turli  jamoat  tashkilotlari,  hayriya  birlashmalari, 
korxonalar, xususiy shaxslar, diniy muassasalar zimmasidadir. Ota-onalar bolalar 
bog’chalariga  o’z  farzandlarini  tarbiyalayotganliklari  uchun  ancha  miqdorda  pul 
tolaydilar.  3  yoshdan  6  yoshgacha  bolalarning  80%  bog’chalarga  qatnaydi . 
Germaniyada  odatda  bolalar  bog’chada  tushgacha  tarbiyalanadilar.  Kunning 
yarmida yesa uyda, oilada bo’ladilar. Bu mamlakatda kuni uzaytirilgan bog’chalar 
ham bor. 
Majburiy  talim  6  yoshdan  18  yoshgacha  bolgan  bolalarga  tegishli,  ya’nibu 
jarayon  12  yil  davom  yetadi.  Bundan  9  yillik  (ba’zi  joylarda  10  yil)  maktabda  to’la 
haftalik  o’qishda  o’qiydi.  o’qish  davlat  maktablarida  tekin.  Xususiy  maktablar  kam. 
o’qish  6  yoshdan  boshlanib,  4  yil  davom  yetadi  (faqat Berlinda 6  yil). Boshlang’ich 
maktabdan so’ng o’quvchilar yo’nalish bosqichidagi maktabga o’tadilar. Bu yerda 5-6- 
sinf  bosqichidagi  yo’nalish  maktablarda  maxsus  dastur  asosida  o’qiydilar.  Keyin 
navbatdagi  maktab  tipiga  ko’chadilar:  bular  -  asosiy,  maxsus  maktab,  real  bilim 
yurtlari.  Deyarli  30%  bola  asosiy  maktabga  o’tadi.  9  yoki  10  yillik  o’qish 
tugatilgandan  keyin  kasbiy  tayyorgarlikka  o’tiladi.  Maxsus  maktablarda  nuqsonga 
yega  bo’lgan  bolalar  o’qiydi.  Real  bilim  yurtlari  asosiy  maktab  va  yuqori  bosqich 
maktabi  o’rtasida  turadi.  Qoidaga  ko’ra  bu  yerda  o’qish  6  yil  davom  yetadi  (5-10 
sinfgacha) va to’la o’rta ma’lumot berish bilan tugallanadi. Bilim yurtini tugatganlar 
o’rta maxsus o’quv yurtiga yoki  yuqori bosqichdagi hunar-texnika maktabiga kirib 
o’qish  huquqiga  yega  bo’ladi.  Germaniyada  gimnaziyalar  ham  mavjud.  Ular  5-13 
sinflarni o’z ichiga oladi. 11-13 sinflar oliy o’quv yurtlariga tayyorlash vazifasini ham 
bajaradi.  Gimnaziyani  bitirganlik  haqidagi  yetuklik  attestati  oliy  o’quv  yurtida 
o’qish  imkonini  beradi.  Germaniya  ta’lim  tizimida  hunar  talimi  muhim ahamiyatga 
yega,  chunki  yuqori  malakali  ishchilarga  bo’lgan  talab  kuchli.  To’liqsiz  o’rta 
maktabni  bitiruvchilarning  20%  hunar  ta’limi  tizimida  bilim  olishni  davom 
yettiradilar.  Aksariyat  hollarda  o’qish  muddati  3-3,5  -yilni  tashkil  yetadi.  o’qish  uch 
bosqichdan  iborat  bo’lib,  birinchi  -yili  asosiy  hunar  talimi  beriladi.  Bunga 
o’qitilayotgan  kasbga  taalluqli  maxsus  fanlardan  nazariy  asoslar  berilib,  yirik 
korxonalarda amaliy mashg’ulotlar o’tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus hunar 
ta’limi  beriladi.  o’quvchining  birinchi  yilda  ikkinchi  yilga  o’tishi  sinov 
imtihonlari o’tkazilib o’qishni davom yettiruvchi yoshlar tanlab olinadi. Uchinchi yil 
davomida  maxsus  hunar  ta’limi  yanada  chuqurlashtirilib  boriladi..  Bitiruv 

---

 
180 
imtihonlari  maxsus  komissiya  tomonidan  qabul  qilinadi.  Komissiya  a’zolari 
korxonalarning  yetakchi  mutaxassislari,  federal  yerlardagi  sanoat  palatasi, 
hunarmandchilik  palatasi  vakillaridan  tashkil  topadi.  Hunar  maktablarining 
diplomlari  oliy  o’quv  yurtlariga  kirish  uchun  huquq  bermaydi.  Buning  uphun  1 
yillik tayyorlov kurslarini  tugatish talab yetiladi. o’qishga qabul qilish imtihonsiz 
maktab talimi to’g’risidagi hujjatga asosan oshiriladi. 
Oliy  maktab  o’z-o’zini  boshqarish  huquqiga  yega.  Oliy  o’quv  yurtini  shtatdagi 
rektor  yoki  bir  necha  yilga  saylangan  Prezident  boshqaradi.  o’z-o’zini  boshqarishda 
vazifalari  aniq  taqsimlab  berilgan  bir  necha  guruhlar  bosqichma-bosqich  ishtiroki 
prinsipiga  amal  qilinadi.  Uning  tarkibiga  professor-o’qituvcbilar,  o’quvcbilar,  ilmiy 
xodimlar  va  boshqa  xodimlar  kiradi.  Talabalar  o’qishi  yerkin  tashkil  yetilgan.  Ko’p 
sonli  o’quv  bosqichlari  bilan  birga  o’quv  rejalari  taklif  yetiladi.  o’qishga  haq 
to’lanmaydi.  Agar  talaba  yoki  ularning  ota-onalari  oziq-ovqat  harajatlarini  ko’tara 
olmasa  o’qish  uchun  moliyaviy  yordam  ko’rsatish  to’g’iisidagi  federal  qonunga  ko’ra 
ular  moliya  yordamida  oladilar.  Bu  yordamning  yarmi  stipendiyaga  qo’shib  berilsa, 
ikkinchi yarimi qarz tariqasida beriladi. 
Mamlakatda ta’limni isloh qilish masalasi ko’pdan buyon muhokama qilinmoqda, 
bunda o’quv jarayonini qisqartirish taklif qilinmoqda. Hozir universitetlarda talabalar 
7 yil o’qiydi. Ular o’qishga kirganlariga qadar korxonalarda bir necha yil ishlashlari 
yoki  bundesverda  xizmat  qilishini  hisobga  olsak,  talabalar  haqiqiy  mehnat 
faoliyatlarini ancha kech boshlayotganligini tushunamiz. 
Germaniyada  Xalq  universitetlari  mayjud  bo’lib,  ular  partiya  va  dindan  tashqari 
muassasa.  Ularning  ko’pchiligi  kechki  bolib,  faqat  1989-yili  universitetlarda 
400000 kurslar tashkil yetilgan va bu kurslarda, 5,5 mln. tinglovchi malaka oshirgan. 
Davlat  malaka  osbirganlarni  rag’batlantiradi  va  bu  uchun  har  yili  5,5  mln.  marka 
mablag’  ajratadi.  Malaka  oshirish  kurslarida  o’qish  davrida  tinglovchilarga  mablag’ 
bilan  moliyaviy  yordam  beradilar.  Asosan  ishsizlar  o’z  malakasini  oshirish 
imkoniyatlaridan ko’proq foydalanadilar va bu bilan ish topishlari tezlashadi. Yarim yil 
davomida  malaka  oshirgan  ishchilarning  75%  ish  bilan  ta’minlanadi.  Cherkovlar 
ham fuqarolarning bilim darajalarini oshirishda faol ishtirok yetadi. Yevangel cherkovi 
o’zining  15  akademiyasida  dolzarb  mavzular  bo’yicha  konferensiyalar  tashkil 
yetadi. 
Katoliklar  malaka  oshirishda  nikoh,  oila  masalalariga,  teologiya  va  madaniyat 
sohalariga katta ahamiyat beradilar. 
Oliy o’quv yurtlarida tadqiqot bilan shug’ullanish ularning qadimiy an’analaridan 
biri. o’tgan asr boshlarida Vilgelm fon Gumboldt pruss  universitetlarini isloh qildi, 
o’shandan beri «Tadqiqot va o’qitish birligi» ularning hayotiy prinsiplariga aylanib 
qolgan.  Oliy  o’quv  yurtlari  tadqiqotlarining  asosiy  yo’nalishi-fundamental  amaliy 
tadqiqot  boiib,  ularga  boshqa  ilmiy-tekshirish  institutlari,  sanoat  laboratoriyalari 
yaqindan  yordam  beradi.  Germaniya  ta’limi  o’ziga  xos  yo’nalishga,  juda  murakkab 
tizimga yega. Shu bilan bir qatorda hozirda Germaniyada talim tizimini isloh yetish 
yo’lida yangi izlanishlar olib borilmoqda. 
 
Nazorat uchun savollar 
1. Rivojlangan xorijiy davlatlarda ta'lim yo’nalishlari qanday belgilangan? 
 

---

 
181 
2. AQSHda ta'lim tizimi qanday tashkil etilgan?  
3. Yaponiya ta'lim tizimi haqida gapirib bering.  
4. Janubiy Koreyada ta'lim tizimi qanday tashkil etilgan?  
5. Fransiyadagi ta'lim tizimini so’zlab bering. 6. Germaniya ta'lim tizimi qanday tashkil 
etilgan?  
7. O’zbekistonda xorijiy mamlakatlar tajribasidan qanday foydalanish mumkin?