Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta

 
XX asrning 70—80-yillarida O’zbekistonda xalq ta'limi 
Xalq  ta'limi  tizimida  muhim  o’rinni  egallagan  umumiy  talim  maktablari 
respublikamiz hayoti bilan chambarchas bog’langan bo’lib,  davlatning mafkuraviy, 
madaniy  vazifalariga  xizmat  qiladi.  Shuning  uchun  ham  respublikamiz  hukumati 
umum ta'lim  maktablarini rivojlantirish, ularni yangi binolar bilan ta'minlash, o’quv 
va  moddiy-texnika  bazasini  mustahkamlash  hamda  yuqori  bilimga  ega  bo’lgan 
o’qituvchilar bilan ta'minlash borasida bir qator tadbirlarni amalga oshirdi. 
Umum ta'lim maktablarida ta'lim-tarbiya tizimi, mazmuni, shakl va metodlari, 
yosh  avlodni  har  tomonlama  shakllangan  barkamol  shaxs  sifatida  shakllantirish 
uchun ta'lim tizimini isloh qilish zarur edi. 
Islohotda umumiy o’rta talim o’n bir yillik bo’lib, I-IV sinflar - boshlang’ich, V-
IX sinflar esa to’liqsiz o’rta va X-XI sinflar – umumtalim maktabini tashkil qiladi. 
Mazkur tuzilishga binoan o’rta umumiy ta'lim maktablarida bolalarni olti yoshdan 
boshlab o’qitish nazarda tutiladi. 
Hunar-texnika  ta'limi  tubdan  o’zagrtirilib,  «o’rta  hunar-texnika  bilim  yurtlari»ga 
aylantirildi. 
O’rta ma'lumotga ega bo’lmagan, ishlab chiqarishdagi faol yoshlar uchun kechki 
(smenali) va sirtqi maktablar saqlanib qolindi. 
Umumiy  o’rta  va  hunar  talimi  tizimining  o’zgarishi  bilan,  oliy  o’quv  yurtlari, 
bilim dargohlariga qabul qilishning yangi qoidalari, talablari ishlab chiqiladi. 
Umumiy  o’rta  va  hunar  talirai  bilan  unda  beriladigan  ta'limning  mazrauni, 
shakllari,  metodlari  va  usullarini  ham  tashkil  etilishini  o’zgartirishni  taqozo 

---

 
148 
etadi.  Buning  uchun  islohot  taqozo  etganidek, 
ta'limning  mazmunini 
takomillashtirish  zarur.  Ta'limning  mazmunini  takomillashtirishning  muhim 
shartlari  o’quv  dasturlari  va  darsliklari  materiallarini  o’quvchilarning  yoshiga  mos 
holda soddalashtirish, ortiqcha ikkinchi darajali materiallardan xalos etish zarur. 
O’quv  fanlarining  amaliy  yo’nalishini  kuchaytirish,  mehnat  tarbiyasi  va  kasb 
tanlashga o’rgatishni yo’lga qo’yish, ta'lim  mazmunining  politexnik yo’nalishini 
ta'minlash masalasi asosan amalga oshiriladi. 
O’quv darsliklari, metodik qo’llanmalar yaratildi; o’quv rejasiga «Atrof muhit bilan 
tanishish»  (I-II  sinflarda),  «Informatika  fa  hisoblash  texnikasi  asoslari»  (X-XI 
sinflarda),  «Oila  etikasi  va  psixologiyasi»  (X-XI  sinflarda),  «Ishlab  chiqarish  asoslari. 
Kasb  tanlash»  (VIII-X  sinflarda)  kabi  fan  asoslari  talim  dasturiga  kiritildi  va 
o’qitilmoqda,  o’qituvchilar  mehnatiga  tabaqalashtirib  haq  to’lash  joriy  etildi, 
o’qituvchilar malakasini oshirish va qaytadan tayyorlash masalasida ijobiy siljishlar 
ro’y  berdi,  o’quvchilarni  mehnat  talimi  va  tarbiyasining  mazmuni  takomillashti-
rildi;  hunar-texnika  ta'limi  tizimida  ishchi  xodimlar  tayyorlash  kengaytirildi; 
maorifning  moddiy-texnika  bazasini  mustahkamlash  masalasiga  nisbatan  jamoat 
tashkilotlarining  munosabatlari  birmuncha  o’zgargandek  tuyuldi.  Biroq,  bu 
o’zgarishlar  ta'lim-tarbiya  jarayonini  samarali  tashkil  etish,  uyushtirish  uchun 
etarli  emas  edi.  Islohot  birinchidan, «qayta qurish» sharoitida, maktab islohotining 
evolyutsion  xarakterga  egaligi,  maktab  ishining  mazmuni,  ilmiy-pedagogik  kadrlar, 
moddiy-texnikaviy  ta'minlanish,  boshqarishning  tubdan  o’zgartirilmaganligi 
ta'lim-tarbiyaning  rivojlanishiga  to’siq  bo’ldi.  Islohni  amalga  oshirishdagi 
tashkilotchilik  ishlarining  etarli  bo’lmayotganligi,  boshqarishdagi  byurokratik 
metodga  asoslanilayotganligi,  xalq  xo’jaligining  ehtyojiga  mos  ravishda 
kadrlar  tayyorlash  mo’ljallanmaganligi  ham  islohot  talablarini  qiyinchilik 
bilan  hal  etilayotganligiga  sabab  bo’ldi.  Bular  esa  o’z  navbatida  talim-tarbiya 
saviyasini oshirishga salbiy ta'sir etdi. 
Shuni  qayd  etish  zarurki,  o’zbek  maktablari  sobiq  ittifoq  davrida  milliy  zamindan 
batamom  uzilib  qolgan  edi.  o’qish-o’qitishda  Ovro’po,  xususan  o’rus  tizimi  qabul 
qilindi.  Yangi  davrdagi  zamonaviylashtirishning  «bilimdon»  va  «zukko» 
tashkilotcbilari  ming  yillik  yozuvimizni  ham  qayta-qayta  almashtirilishi,  natijasida 
maktablari  o’quv-tarbiyaviy  ishlar  va  xalq  ruhiyatidan  deyarli  ajralib  qoldi,  avlod-
ajdodlarimizning  dunyoviy,  ma'naviy-axloqiy,  ma'rifiy  merosi  esa  umuman 
o’qitilmay, o’rgatilmay tashlab qo’yildi.