Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta

 
Siddiq Rajabov (1910 — 1993) 
Siddiq  Rajabov  Respublikamizda  xalq  maorifining  rivojlanishiga,  pedagogik 
kadrlar  tayyorlash  ishiga  muayyan  hissa  qo’shgan  dastlabki  pedagogika  fanlari 
nomzodi, dastlabki pedagogika fanlari doktori, professor va dastlabki akademikdir. 
SiddiqRajabov  1910-yil  1  aprelda  Qozog’istonning  Avliyoota  shahrida  kambag’al 
kosib oilasida tug’ildi. Uning otasi Rajab aka yamoqchilik bilan kun ko’rar, lekin bosh 
farzandi  Siddiqning  o’qib,  ilm  olishini  orzu  qilar  edi.  Rajab  aka  o’g’lini  yangi 
maktabga  o’qishga  berdi.  Biroq  ko’p  o’tmay  vafot etdi. Ota vasiyati va ilmga bo’lgan 
ishtiyoq unga to’g’ri yo’lni ko’rsatib berdi. 
1926-yili  o’n  olti  yoshli  Siddiq  Rajabov  g’ayrat  bilan  o’qishga,  mehnat  qilishga 
kirishdi.  Shahar  yoshlarining  xalq  o’rtasida  olib  borayotgan  madaniy-oqartuv 
ishlarida faol qatnashdi. 
1927-yili  Farg’ona  pedagogika  bilim  yurtiga  o’qishga  kirdi.  1930-yili  bu  bilim 
yurtini  muvaffaqiyatli  tamomladi.  So’ng  Qashqadaryo  viloyatining  G’uzor 
tumaniga ishga yuborildi. U tumandagi Avg’onbog’ qishlog’ida boshlang’ich maktab 
ochadi va maktabda ham muallimlik, ham mudirlik vazifasini bajaradi. 
1930-yili  Farg’ona  pedagogika  institutiga  kirgan  S.Rajabov  1933-yili  institutning 
ijtimoiy-adabiyot fakultetini imtiyozli tugatdi. 
Bo’lajak  olim  Farg’ona  shahridagi  «O'zbekiston  beshyilligi»  ishchi  fakultetida, 
ayni  paytda  Hamza  nomidagi  pedagogika  bilim  yurtida  direktorlik  vazifasini 
bajardi. 
Ana  shu  davrlarda  Yan  Komenskiy,  K.Ushinskiy,  L.Tolstoy,  Hamza,  A.Avloniy 
kabi  pedagoglarning  asarlarini  qunt  bilan  o’rgandi.  Egallangan  bilimlar  va 
to’plangan  tajribalar  asosida  mahalliy  matbuotda  S.Rajabovning  dastlabki 
pedagogik maqolalari chiqa boshladi. 
Ilmga  bo’lgan  ishtiyoq  S.Rajabovni  O’zbekiston  Pedagogika  fanlari  ilmiy-
tadqiqot instituti huzuridagi aspiranturaga etakladi. U 1934-37-yillari aspiranturada 
tahsil ko’rdi va pedagogika fanining eng muhim  muammolari ustida ilmiy-tadqiqot 
ishlarini olib bordi. 
U  aspiranturani  tamomlagach,  yosh  olim  ilmiy-tadqiqot  ishini  pedagogik 
faoliyat  bilan  qo’shib  olib  bordi.  Shu  yillari  S.Rajabov  kechki  pedagogika  instituti 
direktorining  o’quv  ishlari  bo’yicha  o’rinbosari  lavozimida  ishladi.  o’sha  yillari  u 
«XIX  asr  va  XX  asr  boshlarida  Buxoroda  maktab  va  maorif  taraqqiyoti  ocherki» 
asarini  yozib  tamomladi.  1941-yili  shu  mavzuda  nomzodlik  dissertasiyasini 
respublikada  birinchi  bolib  muvaffaqiyatli  yoqladi.  S.Rajabov  1942-yili  «Qizil 
O’zbekiston» gazetasiga muharrir o’rinbosari lavozimiga tayinlandi. 

---

 
146 
S.Rajabov  1947-yili  Nizomiy  nomidagi  Toshkent  davlat  pedagogika  instituti 
pedagogika kafedrasiga mudir qilib tayinlangandan keyin uning o’z ilmiy-pedagogik 
faoliyatini yanada rivojlantirishga keng imkoniyat yaratildi. 
Olimning  1958-yilgacha  bo’lgan  davrdagi  ijodiy  faoliyati  salmoqli  bo’ldi.  Bu  yillari 
uning  «Pedagogikani  o’qitishni  hozirgi  zamon  fani  talabi  darajasiga  ko'taraylik», 
«O'qituvchilar  kasbi  haqida»,  «O'zbekistonda  25  yil  ichida  maktablarning 
taraqqiyotiga doir», «Pedagogika oliy o’quv  yurtlari talabalarining ilmiy tadqiqot 
ishlari  haqida»,  «O'zbekiston  maktablarining  30  yil  ichidagi  tarixidan», 
«O'zbekistonda  umumiy  talim  uchun  kurash  va  maktablarda  o’quv-tarbiya  ishlari», 
«40 yil ichida O’zbekistonda xalq maorifi» kabi jami 26 ilmiy, ilmiy-ommabop ishlari 
nashr qilindi. 
1958-yili  Siddiq  Rajabov  maktablar  tarixiga  doir  doktorlik  dissertasiyasini 
muvaffaqiyatli yoqladi. 
1959-yili  pedagogika  fanlari  doktori  Siddiq  Rajabov  RSFSR  Pedagogika  fanlari 
akademiyasiga muxbir a'zo qilib saylandi va 1960-yili unga professor ilmiy unvoni 
berildi. 
1961-yili  Siddiq  Rajabov  O’zbekiston  Pedagogika  fanlari  ilmiy-tadqiqot  institutiga 
direktor  qilib  tayinlandi.  Olim  mazkur  institutga  olti  yil  rahbarlik  qildi.  Institutni 
malakali  mutaxassis  xodimlar  bilan  ta'minlash,  olib  borilayotgan  ilmiy  tadqiqot 
ishlarini hayotga-maktab amaliyotiga yaqinlashtirishga boshchilik qildi. 
S.R.Rajabov 1958-1966-yillar mobaynida 50dan ortiq ilmiy va o’quv-metodik ishlar 
muallifi  boldi.  Chunonchi,  «L.N.Tolstoyning  pedagogik  faoliyati  haqida», 
«Pedagogika fanining yangi vazifalari», «Pedagogika nazariyasi va tarixiga oid ilmiy-
ommabop  maqolalar  to'plami»,  «Darsda  o’quvchilar  aktivligini  oshirish  yo'llari», 
«Tadqiqotchilarning  kuchini  birlashtiraylik»,  «Ta'lim  berib  tarbiyalaylik,  tarbiyalab 
talim  beraylik»,  «Maktab  haqida  g’amxo’rlik  –  umumxalq  ishi»,  «O'zbekistonda 
xalq  maorifi»,  «Pedagogika  fanining  ravnaqi  uchun»  kabi  ishlari,  1962,1966-yillari 
nashr qilingan «Pedagogika» darsliklariga hammuallif bo’ldi. 
Bu davrda olim ko’pgina iqtidorli yoshlarni o’z atrofiga chorladi,  yordam berdi. 
M.Ochilov  (1962),  FAbdullaev  (1962),  K.  Hoshimov  (1964),  MAhmedova  (1965), 
T.Mo’minjonov  (1966),  A.  Tyulenov  (1966),  D.  Urumbaev  (1966),  S.  Fayzulina 
(1966)  kabi  iqtidorli  yoshlar  olim  rahbarligida  nomzodlik  dissertasiyalarini 
muvaffaqiyatli yoqladilar. 
1964-yili  S.Rajabovga  «Respublikada  xizmat  ko’rsatgan  fan  arbobi»  unvoni 
berildi. 
U  1966-1990-yillari  Nizomiy  nomidagi  Toshkent  davlat  pedagogika  instituti 
umumiy pedagogika kafedrasi jamoasiga boshchilik qildi. Olim kafedra a'zolarining 
har  biriga  murabbiy,  ustoz  edi.  Bugina  emas,  olim  o’qituvchi  mutaxassislar 
tayyorlash sohasida fidokorona mehnat qilayotgan hamkasblari — institut olimlari 
bilan  birga  o’rta  va  oliy  ta'-limga  aloqador  juda  ko’p  muammolarni  hal  qilishda 
faoliyat ko’rsatdi. 
Professor  S.Rajabovning  institutdagi  chorak  asrlik  uzluksiz  ilmiy-pedagogik 
faoliyati uning hayotida alohida davr bo’ldi. 
S.Rajabov  bu  davrda  juda  ko’plab  metodik  muammolarni  kafedra  a'zolari  va 
ilmiy  jamoatchilik  tomonidan  muvaffaqiyatli  hal  qilinishiga  boshchilik  qildi. 

---

 
147 
Xususan,  didaktika  -  ta'lim  nazariyasi,  xususiy  metodika,  tarbiya  nazariyasi  va 
metodikasi,  maktabshunoslikning  dolzarb  muammolariga  aloqador  asarlar 
yaratdi. 
Olimning 300ga yaqin ilmiy, ilmiy-ommabop maqolalari, risolalari, qo’llanmalari, 
darslik va monografiyalari e'lon qilindi. 
S.Rajabov  Sharq  mutafakkirlari  pedagogik  merosini  o’rganish  masalalariga 
o’z  faoliyatida  katta  o’rin  berdi.  Uning  Navoiy,  Bobur  singari  mutafakkirlarning 
pedagogik  qarashlari  haqidagi  maqolalari  muhim  ahamiyatga  ega.  U  K.Hoshimov 
bilan  «O’zbekistonda  pedagogik  fikrlar  antologiyasi»ning  (Moskva,  1986) 
tuzuvchilaridan  hisoblanadi.  Bu  antologiya  o’zbekiston va sobiq  Ittifoqdagi barcha 
millatlarga, ayniqsa, rusiyzabon millatlarga o’rta Osiyo qomusiy olimlarining hayoti, 
ta'lim-tarbiya  sohasidagi  g’oyalaridan  ma'lumot  beruvchi  muhim  manba  sifatida 
qimmatlidir. 
S.Rajabov o’zining asosiy ishini jamoat ishlari bilan bog’lagan holda olib bordi. U 
1961-1988-yillari  O’zbekiston  xalq  talimi  vazirligining  hay'at  a'zosi  sifatida  faoliyat 
ko’rsatdi. U vazirlik tomonidan xalq talimi tarmog’ini kengaytirish, maktablarda 
o’quv-tarbiya  ishlarini  davr  talablari  darajasiga  ko’tarish  borasida  amalga 
oshirilayotgan hamma tadbirlarda bevosita qatnashib keldi. 
Siddiq  Rajabovning  ko’p  qirrali  jamoatchilik  faoliyatida  uning  respublika 
pedagogika jamiyati markaziy kengashi prezidiumiga raisligi asosiy o’rin egallaydi. 
Siddiq Rajabovning pedagogika  fani va xalq ta'limi ravnaqi  yo’lidagi  mehnatlari 
hukumat tomonidan yuksak baholandi. Professor S. Rajabov 1993-yili vafot etgan.