Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

ko‘g 
s o ‘zini uch xil m a ’n o d a
qo'llaydi (D LT., III., 144-145 betlar).
1. K o‘g 
- she’rning vazni, o ‘lchovi. 
Bu jir ne ko‘g o ‘za
o ‘l 
- bu she’r qaysi vaznda.
2. 
K o ‘g 
- kuy, m a q o m , a s h u la d a m a x su s q o id a g a
muvofiq baland-past qilish. 
Er ko‘glandi 
- o d am ovozini 
baland-past qilib, m a ’lum m aq om d a ashula aytdi.
D evonda k o ‘g atamasiga berilgan ikki t a ’rif m an tiq an
bir-biriga b o g ‘lanadi. Birinchisi sh e’r, ikkinchisi musiqaga 
oiddir. Ikkinchi t a ’rifda adabiy matn - q o ‘shiq qilib ijro 
etiladigan sh e’rning musiqaga moslashtirilishi, ijrochining 
musiqaga mos tovush chiqarishiga urg‘u berilgan. Dem ak, 
k o ‘g - sh e’r va m usiqa mujassamligidagi ja n r hisoblangan.
K o 'g she’rning vazni va o ‘lchovi deyilganda misralardagi 
t o v u s h la r n in g m u s iq a o h a n g ig a m os kelish i n a z a r d a
tutilgan. Birinchi t a ’rifda «Bu she’r qaysi vaznda?» gapi 
k eltirilg an. Q ad im g i tu rk iy s h e ’riy a td a y e ta k c h i vazn 
b a r m o q h iso b la n g an b o ‘lishi m u m k in . Shu sab ab li bu 
tushunchani she’r qaysi vazn (barm oq, aruz, erkin, sarbast 
kabilar)da yozilganligini aniqlash m a ’nosida emas, balki 
sh e’r musiqaning qaysi ohangi, o'lchoviga t o ‘g ‘ri kelishini 
belgilash m aqsadida anglash haqiqatga yaqindir. «Devonu 
lu g 'o tit turk» noshiri S.Mutallibov Alisher N avoiy ijodida 
ham k o ‘g so ‘zi musiqaga tegishli a tam a sifatida uchrashini 
eslatadi.
342

---

1. Soqiyo, may to ‘lakim arbada istar к о 'ngil,
E y qalandar, chala boshla о 'kurur ко ‘kta qo 'buz.
2. Dedim, taronayi jonbaxsh mutribo, sen xud,
Firoq sori tuzub о ‘Iturur ко ‘k i cholding.
Keltirilgan har ikki baytda ham k o ‘k q o ‘buz bilan ijro 
etilishi t a ’kidlangan. Baytlardagi tasvir mohiyatiga k o ‘ra, 
k o ‘k q o ‘buz vositasida ijro etiladigan, insonga j o ‘shqinlik, 
k o 't a r i n k i k a y f iy a t b a g ‘is h la y d ig a n s h e ’r va k u y d ir. 
«Devonu lug‘otit turk»dagi quyidagi t o ‘rtlikda h am k o ‘k 
t u s h u n c h a s i i f o d a l a n g a n b o ‘lib, s h e ’rn in g m a z m u n i 
quvnoqlik, o ‘yin-kulgi, shodlanishni ifodalaydi.
K o'glar q a m u g 4 tuzuldi, 
Kuylar ajab tuzildi,
Ivriq izish tizildi. 
M ay idishi tizildi.
Sensiz uzum uzaldi, 
Sensiz k o ‘nglim ezildi,
Kelgil, amul o ‘ynalim. III. 145 Kel, shodlanibo‘ynaylik.