Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

Kishi yilqi birla adirti bilig,
Bilig birla yangluq ко ‘turdi alig.
Yuri yilqi bo ‘Isa bilig bil, uqush,
Bilig birla so 'zla, yo ‘ruq tut tilig.
335

---

( Odamni vuhushdan bilim farqladi,
Bilim birlci inson qadrin tikladi.
Bo ‘lib qolma yilqi, bilim ol, hunar,
Bilim so ‘zla, tilni bilim saqladi).
T U Y U Q
Shaklan k o ‘p m a ’noli scfzlar qadimgi turkiy til lug‘at 
boyligining alohida qismini tashkil etadi. M asalan, 
yash
(k o ‘z yoshi, k o ‘kat, yangi, sol), 
qaraqush 
(qirg'iy, Mushtariy 
yulduzi, tuya oy o g ‘ining tag atroflari), 
yig‘ach 
(yog‘och, 
bir farsax, daraxt), 
til 
(til, lug‘at, so ‘z, josus), 
ko‘g 
(she’r 
vazni, kuy, m aqom , kulgili voqea, boshvog‘i olinib, q o ‘yib 
y u b o r i l g a n h a y v o n , ech k i va b o s h q a h a y v o n l a r n i n g
ju ftlash ad ig a n vaqti, o yna yuzidagi d o g 1, zang, xotinlar 
yuzidagi d o g ‘), 
ko‘k 
(osmon, k o ‘k rangi, yashil daraxtlar) 
va boshqa so 'zlar shunday k o ‘p m a ’nolilik xususiyatlariga 
ega. «D evonu lug‘otit turk»da bunday so‘zlarning k o ‘plab 
n am unalari keltirilgan.
M a ’lumki, k o ‘p m a ’noli so‘zlar Sharq adabiyotida tajnis 
s a n ’ati yuzaga kelishiga asos boMgan. Turkiy adabiyotda 
esa boshqa xalqlar adabiyotidan farqli o i a r o q , tuyuq janri 
shakllangan bo'lib, uning asosini qofiyalarning tajnisli -
shakl bir xil, am m o m a ’nolarning har xilligi tashkil etadi. 
Alisher N avoiy «M ezon ul avzon» asarida tuyuqni bejizga 
turkiy xalqlar she’riyatiga m an su b ja n r deb hisoblamagan. 
« D e v o n i l u g 'o t it - t u r k » d a garch i tu y u q s h e ’r la r n i n g
nam unasi keltirilmagan b o ‘lsa-da, lug‘at tarkibida k o 'p la b
om onim so ‘zlarning berilishi turkiy til tuyuq janri tu g ‘ilishi 
va shakllanishi uchun keng imkoniyatlarga ega bo'lganidan 
dalolat beradi.
« Q u t a d g ‘u bilig» d o s t o n i d a k e ltirilg a n t o ‘r t l i k l a r
ta rk ib id a tu y u q n a m u n a la rin in g uchrashi h am b u j a n r
turkiy adabiyotda avvaldan shakllanganligini k o ‘rsatadi.
336

---