Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

Qarduni yenyu saqinmang,
Muzni javohir deb bilmang,
Tuzg ‘uni many и sezinmang.
Hadya oshni yeb qo ‘ym ang:
Bulmadiq nenga sevinmang,
Behudaga sevinmang,
334

---

Bilgalar ani yirar. 1.396
Donolar shuni ay tur. (A. A .)
A lb a t ta , b u s h e ’rni ru b o iy deb b o 'lm a y d i. C h u n k i 
she’rning axloqiy-ta’limiy ruhi ruboiyni eslatsa-da, qofiya, 
vazn xususiyati b u ja n r talabigajavob bermaydi. Ruboiyning 
qofiyalanish tizimi a-a-b-a, a-a-a-a shaklida bo'ladi. Bu 
t o ‘rtlikda qofiya a-a-a-b tarzida kelgan. Aruz vazni talabiga 
k o ‘ra ruboiylar hazaj bahrining axram va axrab vaznida 
yozilishi kerak. Yuqoridagi she’r shakl jihatidan t o ‘rt misra, 
y a ’ni ruboiy shaklida b o ‘lsa-da, vazn jih a tid a n b a rm o q
vaznida yozilgandir. H a r bir misradagi 
o‘juk 
(bo‘g‘in)lar soni 
8 ta, turoqlanish tartibi 3+2+3= 8 dir.
Demak, to 'rtlik turkiy she’riyatda alohida mustaqil ja n r
sifatida shakllangan. Shu jih atdan qaraganda, Y u su f Xos 
Hojibning «Q utad g 'u bilig» dostoni tarkibiga kiritilgan t o ‘rt 
misralik she’rlarning h am ruboiy yoki to 'rtlik deb atash 
m uam m o si m av ju d d ir. C h u n k i bu s h e ’rlar h am rub oiy
sh ak lid a, t o ' r t m isralik qilib yozilish id an q a t ’i n aza r, 
ularning vazni hazaj bahrida emas, balki b arm oq vaznida 
bitilgandir. Shu sababli ham « Q u ta d g ‘u bilig»dan o ‘rin 
o lg a n t o ‘rt m i s r a l i k s h e ’r l a r n i n g q a d i m g i t u r k i y
ad ab iy o td ag i t o 'r tl ik ja n rin in g n am u n alari, deb q arash
h a q i q a tg a y a q in d ir. Lekin e ’tib o rli to m o n i s h u n d a k i, 
« Q u t a d g ' u b il ig » d a g i t o ' r t l i k l a r n i n g q o f i y a tiz im i 
ruboiynikiga mos keladi. D em ak, bu shakl b arm o q d ag i 
to 'rtlik h a m d a aruzdagi ruboiy a n ’anasining birlashgan 
natijasi ham bo'lishi mumkin.