Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet67/190
Sana16.03.2022
Hajmi7,93 Mb.
#496288
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   190
Bog'liq
abdurashid abdurahmonov turkiy adabiyotning qadimgi davri

« 0 ‘g ‘uznom a» dostoni. 
« 0 ‘g ‘u z n o m a »
XV
a s r d a
k o ‘c h irilg a n va O ltin 0 ‘r d a x o q o n i T o ‘x ta m is h n in g
k u tu b x o n a s id a saq lan g a n a s a rla rd a n biridir. Lekin bu 
dostonning yaratilish vaqtini dostonning ko'chirilgan davri 
bilan b o g l a b b o lm ay d i. Asardagi voqealar, q ahram o n lar 
q a d i m i y l i k q a t l a m i g a eg a. T a d q i q o t c h i l i g i m i z d a
« 0 ‘g ‘u z n o m a » n in g q ad im iy lig i va a s a r y a r a t ili s h i g a
tarixdagi qaysi shaxsning hayoti asos b o lg a n lig i t o ‘g ‘risida 
rang-barang qarash va m u n o zaralar mavjud.
« 0 ‘g ‘u z n o m a » n i n g y irik t a d q i q o t c h i l a r i d a n b iri 
xitoyshunos, millati chuvash b o l g a n olim N. Ya. Bichurin 
(Iankinf) (1777-1853)dir. U o ‘zining «Qadimgi davrda 0 ‘rta 
Osiyoda yashagan xalqlar haqida m a ’lum otlar t o ‘plami» 
n o m l i u c h q i s m d a n i b o r a t a s a r i d a q a d i m g i x ito y
m a n b a la r ig a tay an ib. bu d o s to n n in g yaratilish davrini


eram izdan oldingi 
II 
asrlard a yashagan M od exo n nomi 
bilan aloqasi bor, deb hisoblaydi. C hunonchi, olimning 
u ch ala k ito b id a M o d e-S h an , M o d o -S h a n , S h an M o d e, 
M ode, M ao d u n , M oduxon, kabi nom lar 0 ‘g ‘uz xoqonning 
nomi sifatida q o ‘llanilgan.
N. Ya. Bichurinning m a ’lumot berishicha, M ode-Shan 
xunlari 
(shan 
so ‘zi xitoycha «bo‘ri» demakdir. 
Tyan-shan-
Tangri b o ‘ri degan m a ’noni beradi. 
Shan 
xan - xon m a ’nosini 
ham ifodalagan). U Shanxun shohining o ‘g‘li. M ode o ‘gay 
ukasi m e ro s x o ‘r b o ‘lib qolishidan c h o ‘chib, o v d a otasi 
T um an, o ‘gay onasi, aka-ukalarini o'ldirib, o ‘zini xon deb 
e’lon qiladi. M o d e ju d a k o ‘p mamlakatlarga qo'shin tortadi. 
Ulkan hududlarni egallab oladi. Katta hududni egallagan xun 
davlatini tiklaydi. U miloddan avvalgi 174-yilda vafot etgan.
R u s o iim i V . V . R a d l o v esa J u v a y n i y n i n g « T a r i x i 
Jahonkush o y » id agi Buqutekin va Y uon Shi asarlaridagi 
Buqaxonni 0 ‘g ‘uzxon deb hisoblaydi va asarning yaratilishi 
m a s a l a s i d a N . Y a . B i c h u r i n f i k r l a r i g a q o ‘s h ila d i. 
« 0 ‘g ‘u zn o m a» ning rus tilidagi noshiri A .M .S h ch e rb ak
b o shq a olimlarning ham 0 ‘g ‘uz xoqonga nisbat berilgan 
ta r i x iy s h a x s l a r h a q i d a g i f ik r l a r in i u m u m l a s h t i r a d i .
M a s a la n , u n in g t a ’k id la s h ic h a , chet el o lim la r id a n I. 
M a r k v a r ta 0 ‘g ‘uzxonni C hingizxon bilan, Rizo N o sir 
A le k s a n d r M a k e d o n s k iy b ilan b o g ‘laydi. Y u q o r id a g i 
mualliflardan farqli o ‘laroq G .N .P otan in 0 ‘g ‘uz xoqonni 
m o ‘g ‘ullarning Van Kir va Uxir Bama xon h a m d a q irg ‘iz 
eposlaridagi Jonibek obrazi bilan tenglashtiradi.
A.M.Shcherbak 0 ‘g ‘uz xoqon obrazida Mode, Aleksandr 
Makedonskiy, Chingizxon shaxsiyati borligiga q o ‘shilmaydi. 
U eposda aniq tarixiy voqealar aks etmaganligiga asoslanadi. 
Shu sababli G .N .P o ta n in n in g fikrlari birm u n ch a t o ‘g ‘ri 
e k a n l ig in i e ’t i r o f e ta d i. C h u n k i b u t a d q i q o t c h i n i n g
qarashlarida tarixiy shaxs emas, balki epos qahramonlarining 
t a ’siri borligi k o ‘rsatilgan. Q adimshunos A .N .B ernshtam
114


0 ‘g‘uz xoqonning onasi Oy xoqonni shumer miflaridagi xudo 
Ish targ a qiyos etadi. D em ak , b u n d ay qiyos d o sto n n in g
yaratihshi tarixini yanada uzoq asrlarga bog'laydi. Hozirgi 
zamon tadqiqotchilaridan S.Yu.Neklyudov xunlar yaratgan 
eposlaming Yevropa og'zaki ijodiga t a ’siri haqida fikr yuritar 
ekan, N .Y a.B ich u rin n in g M o d ex o n haq id ag i fikrlariga 
tayanadi.
« 0 ‘g ‘uznoma» qadimiy miflarga asoslangan doston. Oy 
xoqon shumerlarning Ishtar xudosiga nisbat berilganidek. 
asarning syujeti uzoq asrlardan oziqlanadi. 0 ‘g ‘uz xoqon
- 0 ‘kuz, H o 'k u z xoqon degan m a ’noni h am beradi. 0 ‘g ‘uz 
x o q o n t u g ' i l g a n d a n s o ‘n g q i r q k u n o r a s i d a o y o g ‘i 
h o ‘kiznikiday b o iish i bizga qadimgi miflardagi beligacha 
h o ‘kiz b o ‘lgan H o ‘kiz o d a m obrazini, bellari b o 'rin in g
bellarig a o 'x s h a s h i o ‘zini b o ‘ri a v lo d id a n h is o b la g a n
turkiylarni eslatadi. Demak, « 0 ‘g‘uznoma» turkiylarning 
eng qadimgi davrlardan milodimizgacha b o ig a n hayotining 
turli belgilari umumlashgan asardir. Dostonning boshlanma 
qismlarida 
Oy, Quyosh, Yulduz nomi bilan b o g ia n g a n
tasvirlar, 0 ‘g ‘uz xoqonning oltin qoziq yulduziday qizga 
uylanishi-yu, Kun, Oy, Yulduz otliq farzandlar ko'rishida 
shumer adabiyotiga xos mushtaraklik va K o ‘k Tangri dini 
t a ’lim o tid a n o z iq la n g a n lig ig a s h u b h a y o ‘q. Q ad im g i 
a d a b i y o t d a h o ‘k i z - o d a m o b r a z i F . S u l a y m o n o v a ,
M . J o ' r a y c v t a d q i q o t l a r i d a u m u m l a s h t i r i b b e r ilg a n . 
F . S u l a y m o n o v a
q a d i m s h u n o s
K. V .T r e v e r n i n g
m a ’lumotlariga suyanib, afsonaviy h o ‘kiz odam Gopadshoh 
haqida fikr yuritar ekan. u hamisha A m udaryo sohillarida 
о ‘ti r is h i va x u d o l a r g a n a z r - n i y o z q il is h in i a y t a d i .
«Bilgamish» dostonidagi samoviy h o ‘kiz h a m suv bilan 
bo g'langan. U shunchalik qudratliki, F ro t daryosini bir 
sipqorishda quritib q o ‘yadi.
« 0 ‘g ‘u znom a»da 0 ‘g ‘uz xoqonning pahlavonligi har 
q an d ay vahshiy yirtqichdan ham kuchli, b a h o d ir 
alp
115


pahlavonlarga tenglashtiriladi. D osto n d a tasvirlanishicha, 
o ‘n n o n d a bahaybat bir yirtqich paydo bo'ladi. U otlami, 
odam larni yer edi. 0 ‘g ‘uz xoqon o ‘sha yirtqichni q o ‘lga 
tushirishga, uni o ‘ldirishga ahd qiladi. Nayza, kamon, qilich 
qalqonlarini k o 'tarib y o ‘lga tushadi. O'zi bilan bir bug'uni 
ham oladi va bahaybat yirtqich uya qurgan o'rm o n d ag i bir 
tolga b og'lab ketadi. A gar yirtqich ojizroq b o ‘lsa, bug‘u 
uni shoxlab o ‘ldirishi kerak edi. 0 ‘g ‘uz xoqon ertalab borsa, 
yirtqich b u g ‘uni yeb ketibdi. Ertasi kuni o ‘sha daraxtga 
ayiqni b o g ‘lab keladi. A gar yirtqich ayiqdan ojiz b o ‘lsa 
u n d an yengilishi k erak edi. Lekin 0 ‘g ‘uz xoqon ertalab 
k e ls a , y i r t q i c h a y i q n i h a m yeb k e t i b d i . D e m a k , u 
o ‘rmondagi eng kuchli hayvonlardan biridir.
« 0 ‘g ‘u zn o m a»d a B o ‘ri asar syujetini rivojlantiruvchi 
asosiy obrazdir. U qabilaga m adadkor, g ‘a m x o ‘r, ularni o'z 
panohida asrovchi kuch sifatida k o'ringan. Bunday tasvir 
o 'zlarin i b o 'r id a n kelib chiqqan deb hisoblovchi Ashin 
urug'i bilan bog'lanadi.
« 0 ‘g ‘u z n o m a » 0 ‘g ‘uz x o q o n n i n g t u g ‘ilis h id a n
keksaygan so'nggi davrigacha b o ‘lgan voqealarni qisqa 
syujetlarda tasvirlab beradigan dostondir. Shunga k o ‘ra, 
bu asarni k a t ta bir eposning b o ‘laklari yoki bir necha 
q ahram onlik eposlaridan olingan parchalar 0 ‘g ‘uz xoqon 
nomi bilan b o g ‘langan deyish mumkin.
« 0 ‘g ‘u z n o m a » d a tu r k i y q a v m l a r g a n o m q o ‘yish 
masalasining aks etishi doston syujetining ju d a qadimiy 
davrlarda paydo bo'lganligini ko'rsatadi.

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish