Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

uchrashmoq, jang qilmoq, kamaymoq, yuz o ‘girmoq,
sevinm oq, qarshi kelm oq, huzur-halovat topm oq, bola
tarbiyalamoq 
kabi tush t a ’birlari kiradi.
350

---

2, 
Biror jism, joy, labial hodisalarining tushdagi t a ’biri. 
Bu g u r u h g a quyosh, to g ‘, chuqur quduq, quyosh nuri, 
insonlarning uchrashuvi t a ’biri kiradi.
M oniy yozuvidagi «Irq bitigi»ni o ‘zbek o lim larid an
birinchi bo'lib N .R a h m o n o v tarjima qilgan va bu asarning 
o ‘ziga xos xususiyatlari haqida batafsil m a ’lumot bergan. 
Kitobdagi fol - tush t a ’birlaridan biri shunday:
Agar to g ' degan tush kelsa,
Та ’biri shunday bo 'lar:
Tog ‘liq yerdan tog
‘ 
yuksalar, bo ‘rtiq p a y do bo ‘lur,
Tuproq ustida tuproq p a y do bo 'lar,
Bir tepalik о ‘rtaga chiqar.
Tirmashmoq istarsan, to ‘g ‘ridir,
Oshrrtoq istarsan, yuksakdir.
Teng 
lushing orasida sarasi bo ‘lasan,
G 'avg 
'odan, shovqindan uzoq tur.
Ahmoq 
kimsalarga, janjalga yaqinlashma.
Xastalik darddan xalos bo 'lasan.
Mol-mulking ко ‘payadi.
Senga qarshi bo 'Igan kimsalar
Qum ustiga quyi tortib,
fshi bitmagan insonlar kabi bo 'lur.
Yeru ко 'kka sevinchingni soch,
Ко 'p xayrli ishlar qil,
Yana huzur-halovatga yetishasan.
Ikkinchi «Irq bitigi» 0 ‘rxun-Enasoy yozuvlari guruhiga 
m ansub asardir. U runiy yozuvda bitilgandir. Toshga emas, 
qog'ozga yozilgan. A sar qoiyo zm asin i XIX asrning oxirida 
arxeolog A.Steyn Sharqiy Turkistonning D u n x u an degan 
joyidan topgan. Q o ‘lyozmani V. Tom son ingliz, S.E.M alov 
esa rus tiliga tarjima qilgan.
351

---

« I r q b itig i» e r a m iz n in g IX asri b o s h l a r i d a m o n iy
ja m o a s id a g i Isig S angun va Itechuq nom li ikki bolaga 
b ag 'ish lab yozilgan. U n d a tush k o ‘rish va uning t a ’biri 
bayon etiladi. «Irq bitigi»da turkiy xalqlam ing o'ziga xos 
tu rm u sh tarzi, axloqiy m unosabatlari aks etgan. Asarning 
asosiy g 'o yasi yaxshilik va y o m o n lik m u n o s a b a tla r in i 
an g lab yetishga q aratilg an . « Irq bitigi» 65 ta m ustaqil 
sh e’rlardan tashkil topgan tu rk u m bo'lib, ular bir g'oyaga 
asoslanadi.
«Irq bitigi»da nima yaxshiyu nima yomonligi haqidagi 
axloqiy qarashlar turkiylar uchun m uq ad d as sanalgan ilon, 
b o 'ri, burgut, yo'lbars, o t va boshqa hayvonlar, jonivorlar 
orqali gavdalantiriladi. «Irq bitigi»ga ikki nuqtai nazardan
- tu s h t a ’biri va, eng qim m atlisi. b ad iiy a s a r sifatid a 
yondashish kerak. Inson shunday tush ko'radi: