Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

Gelios va mitra. 
Quyosh m a ’budlari Gelios va M itraning 
ilohiy qudratidagi yaqinliklar bu ikki m a ’budning yaratilish 
ildizi bitta degan xulosani beradi. Gelios va M itra ham otash 
a r a v a d a o s m o n d a u c h a d i la r . Y u n o n m if o lo g iy a s i d a
Geliosning hayoti bilan bog'liq bir tasvir berilgan. Gerakl 
Qizil orolga kelib, G erion podasini haydab ketishi kerak 
edi. U 0 ‘rta yer dengizi sohiliga kelib, narigi q irg ‘o qq a 
o ‘tishga qiynalib qoladi. Shu payt o sm o n d a quyosh xudosi 
Gelios o ‘t aravasi bilan tushib kelayotganligini k o ‘radi. 
Gelios h a r kuni o ‘t aravasini shu yerda qoldirib, oltin 
qayiqda narigi qirg‘o q q a suzib o ‘ta r edi. Gelios G eraklning 
maqsadini anglab yetgach, uni qayig‘iga o ‘tqazib oladi. 0 4
arav a sin i q ir g ‘o q d a qoldirishi b ilan yerni q o r o n g ‘ulik 
qoplaydi. Ertasi kuni yana o ‘t aravasida osm onga chiqadi. 
K echqurun oltin qayiqda yana dengizning narigi qirg‘o g ‘iga 
suzib o ‘tadi. Gelios Geraklning iltimosiga k o ‘ra podasini 
yerga olib chiqish u chu n unga oltin q a y i g ‘ini berad i. 
Qadimgi Markaziy Osiyo xalqlari mifologiyasida ham Mitra 
arav asi ado lat, e ’tiqod, h aq iq at sari y o ‘l ochib boradi. 
M itra n in g Geliosga yana bir yaqinlik tom oni shundaki, 
M itra ham hududsiz yaylovda podalarga, sigirlarga yordam 
beruvchi m a ’bud sifatida k o ‘rinadi. «Avesto»da M itraning 
bu fazilatmi yorituvchi shunday satrlar keltirilgan:

---

Qo ‘li kushod holatida kim
Eltar esa sho ‘rlik sigirni.
U podasin yodga oladir
Va madadga chorlar M itrani:
«Qachon bizni olisda qolgan
Podamizga qaytarar Mitra.
Hududsizdir yaylovi uning,
Qachon bizni yolg'on hukm dan
Xalos etib qaytaradir и
H aqiqat tomon».
M a ’b u d v a m a ’b u d a l a r ilk d a f ’a q a y s i x a l q n in g
tafakkurida paydo b o ‘lganligini isbotlash qiyin. Lekin aytish 
kerakki, yaratilgan miflarda m a ’budalaming m a ’budi osmon 
bilan bog‘lanadi, ularning turadigan joyi yerdan balandda -
to g ‘da, osmonda k o ‘rsatiladi.
M iloddan oldingi ikki minginchi yillarda Kichik Osiyo 
xalqlari, chunonchi hatti, xett, akkad, palay kabi xalqlarning 
yozuvlarida mom aqaldiroq, quyosh, oy xudolari t o ‘g‘risida 
miflar keltirilgan. Bu xalqlarning adabiyoti k o ‘proq shumer 
xalqining m if va afsonalarga boy h am d a osmon jismlarini 
xudo deb tushungan diniy t a ’limoti asosida yaratilgandir. 
Quyosh qadimgi turkiy qabilalar orasida massagetlarning 
y agona xudosi hisoblangan. Xett va xurrit tillari orqali 
bizgacha yetib kelgan «Quyosh gimnida» massagetlarning 
ovozini eshitish mumkin. G im nda Quyosh xudolar orasida 
eng muqaddasi b o ‘lib, unga ulug‘ hokim iyat berilganligi 
k u y l a n a d i . Q u y o s h g a s i g 'i n g a n x a lq o ‘zini q u l d eb 
hisoblaydi, Quyosh uchun qurbonlik qilishni zarurat deb 
biladi.
29

---