Birinchi p a rc h a d a tu rk iy lar T an g rin in g yagonaligiga
ishonch bildirishi ularning milliy ongi yuqoriligini k o ‘rsatadi.
C hunki qadimda shumer, yunon,
rum va boshqa qavmlar
k o ‘p x u d o lik n i ta s a v v u r e tg a n la r . « T u r k Bilga x o q o n
T an g rid a n b o ‘ldi» ib o rasid a x o q o n la r h am hokim iyatni
Tangridan olishiga inonishdir. Turkiy qavmlar Tangri so‘zini
k o ‘k-osmon ham da Tangri, Xudo m a ’nosida q o ‘llaganlar.
Ikkinchi parchada shunday m a ’no ifodalangan b o ii b , inson
f a r z a n d i o s m o n va y e r o ‘r t a s i d a T a n g r i t o m o n i d a n
yaratilganiga ishora etilgan.
0 ‘rx u n -E n a s o y y o d g o rlik larid a « T an g ri-tek -T an g ri»
b i r i k m a s i u c h r a y d i , u n in g m a ’n o s i h a m T a n g r i n i n g
tanholigini e ’tiro f etishdir. Tangri -
tek-Tangri - osmondek
T angri yoki Ollohdek Olloh, Ollohga o ‘xshaydigan Olloh
d e y ilis h id a T a n g r i n in g q iy o fasi u c h u n hech b ir sifat,
o'xshatish y o ‘q, u faqat Tangrining o ‘ziga o ‘xshaydi, degan
q a r a s h i f o d a l a n g a n . K o ‘k n in g T a n g r i s if a tid a q a b u l
q ilin ish i, k o ‘k q o b i g ‘idagi o s m o n iy ji s m la r n i n g h a m
muqaddasligini belgilaydi. Shu sababli h am
turkiylar osmon
j i s m l a r i d a il o h iy li k n i s e z a d i la r . G e r o d o t n i n g y o z ib
q o ld iris h ic h a , tu rk iy la rn in g a n tik d a v r la r d a y ash a g a n
qavm laridan biri massagetlar Quyoshni yagona Tangri deb
bilganlar. Q uyosh sharafiga otlarni qurbonlik qilishgan.
U la rn in g tu s h u n ch asig a k o ‘ra, T a n g rig a qan ch a lik tez
qurbonlik qilinsa, u borliqqa nurini shunchalik tez sochadi.
O sm on jismlariga Tangri sifatida sig‘inish milodimizning
III asrida alohida din sifatida ko'ringan. U Xitoyda 215-yilda
t u g ‘ilg an M o n iy n o m i b ila n b o g ‘la n g a n d i r . M o n iy
«Shopurqon» asarida o ‘z diniy t a ’limotining
tamoyillarini
bay o n etgan. Beruniy «H indiston» asarida keltirishicha,
M oniy yozgan edi: «Boshqa xalqlar bizni Oyga va Quyoshga
s a jd a q ilib , b u ik k o v i n i s a n a m o ‘r n i d a tu tis h im iz n i
ayblaydilar. Oy va Quyosh b o ‘lsa bu olamga chiqishimizning
y o ‘li va eshigidir. Iso ham shunday fikrda b o ‘lgan».
24
K o ‘k T a n g ri dini m o n iy lik d a n m u tlo q farq qiladi.
M o n iy lik n in g o sm on jism lariga sig‘inishi, ularni X u d o
d arajasida anglashi yangilik b o ‘lmay, bunday qarashla r
q a d i m g i d a v r d a g i
K ichik O siy o x a lq la r i, j u m l a d a n ,
shum erlar hay o tid a, xususan, adab iy otid a o ‘z ifodasini
topgan. H atto turkiylarning massaget qavmi ham quyoshni
yagona X u d o deb tan olishi t a ’kidlandi. K o ‘k Tangri dini
esa butun osmon yuzini X ud o deb tushunadi. Tangrining
o s m o n d a ekan lig ig a ish o n ch bildiradi. O sm o n T a n g ri
hisoblangani uchun shu osm onda joylashgan Quyosh, Oy
va Yulduzlar m u q ad d as sanaladi.
T u r k i y q a v m l a r n i n g K o ‘k T a n g r i d in ig a e ’t i q o d i
« 0 ‘g ‘uznom a» dostonida yorqin ifodasini topgan:
Do'stlaringiz bilan baham: