Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Шарқ масаласи 
– Қора денгиз бўғозлари устидан назоратни 
ҳам ўз ичига олувчи муҳим геосиѐсий масала. Таниқли рус 
тарихчиси С.М.Соловьев Шарқ масаласига Ғарб ва Шарқ, 
“европача” ва “осиѐча” руҳ ўртасидаги кўп асрлик ўзаро муносабат 
ва рақобат сифатида қараган эди. Бу ўзаро муносабат ва рақобат 
Евроосиѐда интеграция ва дезинтеграция жараѐнларининг кетма-
кетлигида ўз ифодасини топган. 
Шимол
– Бой Ғарбни, “олтин миллиард” мамлакатларини 
билдирувчи геосиѐсий тушунча. Бой мамлакатларнинг кўпчилиги 
географик жиҳатдан Шимолий ярим куррада жойлашган. Бироқ 
геосиѐсий маънода Жанубий ярим куррада жойлашган айрим 
давлатларни ҳам (Австралия ва Янги Зеландия) Шимолга 
киритишади. Анъанавий географиядан фарқли равишда жаҳон 
геоиқтисодий маконида барча бой мамлакатларни Шимол деб 
аташади. 
Шимол – Жануб
– Ривожланган ва ривожланаѐтган 
мамлакатлар чегарасидаги кескинликни тадқиқ этадиган геосиѐсий 
концепция. Шимолнинг унча катта бўлмаган демографик 
потенциалини ҳисобга олган ҳолда, унинг Жанубга қарши туриши 
“Жаҳон ороллари” ва “Жаҳон океани” ѐки Марказ ва чекка вилоят 
тушунчаларида акс эттирилади. 
 “Шимол чамбараги”
– Академик Н.Моисеевнинг Россия учун 
ҳозирлаган геосиѐсий лойиҳаси. Геосиѐсий маънода у иқтисодий ва 
технологик ривожнинг учта жаҳон қутби ҳосил қилган Евроосиѐ 
учбурчагида алоҳида ўрин эгаллайди. Россия энг қисқа ва арзон 
алоқа йўллари туфайли бу учбурчакни бирбутун қилиб боғлайди. 
Шмитт 
Карл 
(1888-1985) 
– 
Немис 
ҳуқуқшуноси, 
сиѐсатшуноси ва файласуфи. “Ер ва денгиз” ва “Ер номоси” 
асарларида геосиѐсий омилларни, уларнинг цивилизация ва сиѐсий 
тарихга тъсирини тадқиқ қилган.
Эзотерик 
(яширин) 
глобализм
– 
Элиталарнинг 
байналмилаллашуви, асосан “олтин миллиард” мамлакатларидан 
“танланган” кишиларнинг жаҳон клубини шакллантириши.

---

509 
Экспансия
– Куч марказларидан вилоятлар томонга ҳарбий-
сиѐсий, 
иқтисодий, маданий, 
диний 
илгарилаш. 
Европа 
давлатларининг океан ортига империалистик тажовузи. Ҳозирги 
вақтдаги экспансияларнинг бир тури “гуманитар интервенция” 
(НАТОнинг Косоводаги операцияси) даб аталади.