Akusherlik va ginekologiyada hamshiralik ishi

44 - rasm. Kolkoskop.
Bazal haroratni aniqlash
uch un ertalab to ‘g ‘ri ichak harorati 
oMchanadi. M e’yoridagi ovulatsion sikl ikki fazadan iborat b o ‘lib, 
follikulin fazasida to ‘g ‘ri ichakdagi h aro rat 36—37°C b o ‘ladi. 
Ovulatsiya kunlari bu ko'rsatkich birm uncha pasayadi, so‘ng yana 
37—38°C b o ‘ladi. Ovulatsiya b o ‘lmagan vaqtda harorat ko'rsatkichi 
bir xilda bir fazali b o ‘ladi.
,,Ko‘z q o ra ch ig ‘i “ sim ptom i
b a c h a d o n b o ‘yni k a n a lid a n
chiqayotgan shilliqqa qarab aniqlanadi. Sikl davom ida kanalning 
tashqi b o ‘g‘izi kengayib, undagi shilliq m iqdori ko'payib boradi. 
Ovulatsiya vaqtida servikal kanalda shilliq to'plam i ko‘z qorachg‘ini 
eslatadi. L yutein fazasining oxirida shilliq m iqdori kam ayib, 
kanalning tashqi b o ‘g‘izi quruq bo'ladi. Ovulatsiya b o ‘lmagan vaqtda 
,,qorachiq“ sim ptom i yaxshi bilinm aydi yoki y o ‘q b o ‘ladi.
Arborizatsiya ( ,,paporotnik“)sim ptom i.
H ay zsik lin ing birinch i 
3 kunida pinset yordam ida servikal kanaldan buyum oynasiga, 
ehtiyotlik bilan ezib yuborm asdan shilliq olinib, ustiga izotonik 
eritma tomiziladi va quritiladi. M ikroskop ostida ko'rilganda shilliq 
ovulatsiyaga yaqin tarqalgan barglar ko‘rinishini oladi. Bu ko'rinish
152

---

ovulatsiya vaqtida aniq bilinadi, so‘ng keyingi hayz sikliga qadar 
boradi. Ovulatsiya bo‘lmagan vaqtda bunday o ‘zgarish aniqlanmaydi.
Sitologiya tekshirishida qinning yuqorigi 1/3 qism idan pinset 
yoki qoshiqcha yordam ida surtm a olinadi. Surtm ani yupqa qilib 
buyum oynachasiga surtiladi, quritiladi, spirt va efir bilan qotirilib, 
m ikroskop ostida k o ‘riladi.
Jinsiy gorm onlar ta ’sirida qinning epiteliy qavatida o ‘zgarishlar 
kuzatiladi. Estrogenlar ta ’sirida epiteliy hujayralari m uguzlanadi, 
estrogenlar qanch a k o ‘p b o ‘lsa, ularning m uguzlanishi shuncha 
k o ‘p b o ‘ladi. Shunga asoslanib, qinning tozalik darajasi 4 xil: 
I, II, III va IV bo'ladi.
Hayz sikli m e ’yorida kechganda, sikl fazasiga qarab III va IV 
tu r farqlanadi, u lar follikulin fazasining estrogen m iqdoriga qarab 
o ‘zgarib turadi.
E ndom etriyning 
gistologik tekshirishda
(qirindi II fazaning 
oxirida olinadi) en d o m etriy n in g m uguzlanishiga tayyorligi va 
organizm ning gorm onlar bilan to'yinganligi aniqlanadi.
Q on plazm asi va sutkalik siydik tarkibidagi 
gormonlarning
miqdoriga
k o ‘ra buning 
gormonal darajasi
aniqlanadi. Shu bilan 
birga gipotalam us, gipofiz va buyrak ustibezi gorm onlarining 
faoliyati ham aniqlanadi.
Biopsiya olish.
G istologik tek shirish b ach a d o n , b ach ad o n
b o ‘yni, qin va tash qi jinsiy a ’zolar hu jay ralarining gistologik 
tuzilishi va ulardagi patologik o ‘zgarishlarni aniqlash m aqsadida 
o'tkaziladi. Buning uch u n shubha qilingan a ’zo to ‘qim asidan 
biotom yordamida to ‘qima bo‘lakchasi olinadi. Buni shpris yordamida 
aspiratsiya qilish yoki bach ad on b o ‘shlig‘iga kirish y o ‘li bilan 
bajarish ham m um kin. O lingan to ‘q im a fo rm alinn ing 40 %li 
eritm asi yoki 96 %li spirtga solinib, laboratoriyaga yuboriladi, u 
yerda maxsus tayyorlanib, m ikroskop ostida k o ‘riladi.
Rentgen yordamida tekshirish.
B achadon naylarining o ‘tkazuv- 
ch an lig in i tekshirish m aq sadid a 
gisterosalpinografiya
u sulidan 
foydalaniladi. Buning uchu n maxsus tayyorgarlikdan keyin shpris 
yordamida bachadon bo‘shlig‘iga 2—5 ml kontrast m odda yuboriladi. 
B a c h a d o n b o ‘y n ig a p u ly o v k a q o ‘y ilib , re n tg e n y o rd a m id a
tekshiriladi.
B ach ad o n n ay larin in g o ‘tk azu v ch an lig i yaxshi b o ‘lganda 
k o n trast m o d d a y u bo rilgand a 20 d aq iq ad an s o ‘ng b ach a d o n
n a y la rin in g a m p u la r q ism id a n q o rin b o ‘s h lig ‘in in g c h a n o q
qismiga, bir sutkadan so ‘ng esa butun qorin b o ‘shlig‘iga bu m odda
153

---

tarqaladi. B achadon naylari o ‘tkazuvchanligi past yoki b o ‘l- 
m aganda, uning joylashgan o 'rn in i aniqlashga yordam be rad i.
Bachadon naylaridagi chand iq larn i aniq bilish m aqsadida 
pelviografiya
o'tkaziladi, bunda kontrast m oddadan oldin qorin 
bo ‘shlig‘iga kislorod yoki karbonat angidrid gazi yuboriladi.
Bachadon naylarining o'tkazuvchanligini tekshirish maqsadida 
pertubatsiyadan
ham foydalaniladi. B achadon b o ‘shlig‘iga Riva- 
Rochchi apparati yordam ida bosim ostida havo kiritiladi. Havo gaz 
naylari orqali qorin b o ‘shlig‘iga o 'ta d i, buni stetoskop yordam ida 
eshitib ko'rib aniqlash m um kin. Bu usulning kamchiligi naylarning 
havo o'tkazm ayotgan sohasini aniq bilib bo'lm aydi.
E n d o sk o p ik te k sh ir is h u su li.
E n d o s k o p iy a y o r d a m id a
tekshirilayotgan sohani ko'rish m um kin. Buning uchun yoritgich 
va optik sistemadan foydalaniladi.
Gisteroskopiya
bachadon b o ‘shlig‘i shilliq qavatidagi patologik 
o'zgarishlarni, o'sm asim on tuzilm alarni, chandiqlarni ko'rishga 
yordam be rad i.
Laparoskopiya
qorin old devorini teshib ko'rish yo'li bilan 
o'tkaziladi va qorin bo'shlig'i a ’zolari ko'riladi. Bu usul yordam ida 
bachadon va uning ortiqlari, o'sm alari, qorin bo'shlig'idagi boshqa 
a ’zo o'smalari tekshiriladi. Agar laporoskopiya o'tkazishning imkoni 
bo'lm asa, 
kuldoskopiya
o'tkaziladi. Kuldoskop qin orqali orqa 
gumbazga kiritiladi. Kuldoskopiyaning ishlash prinsipi laporosko­
piya kabidir. Bu operatsiyalarning barchasi ayol jism ining o g'riq - 
sizlantirib o'tkaziladi
Kuldoskopiya kabi 
qorin bo ‘shlig‘i qinning orqa gumbazi orqali
punksiya
qilinadi. Bu muolaja bachadondan tashqari homiladorlikni 
aniqlash, bachadon ortiqlarining o 'tk ir yallig'lanishi yoki boshqa 
kasalliklar natijasida qonda yiring bor-yo'qligini tekshirish ham da 
davolash m aqsadida o'tkaziladi.
Diagnostika yoki davolash maqsadida 
gidrotubatsiya
o'tkaziladi. 
Bu usulning m aqsadi dori m oddasini aw al bachadon bo'shlig'iga, 
u yerdan b ach a d o n naylariga yubo rishd an iborat. B achado n 
naylarini davolash, o 'tk azu v ch an lig in i ta ’m inlash m aqsadida, 
bachadon b o'sh lig 'i va bachadon naylariga quyidagi aralashm a, 
y a’ni lidaza, gidrokortizon, antibiotiklar fiziologik eritm a bilan 
birga yuboriladi.
Kom pyuter tom ografiyasi
y o rd a m id a a ’zo q a v a tm a -q a v a t 
tekshiriladi. U ning afzalligi shundaki, tekshirilayotgan a ’zodagi 
patologik o'zgarishlar joyi aniq k o'rin ad i va aks etadi.
154

---

U T T
o ‘zining oddiyligi, zararsizligi, aniq natija berishi bilan 
hozirgi zam on tibbiyotida k o ‘p q o ‘llanilm oqda. T o 'q im ala r nur 
o ‘tkazuvchanligining har xil ekanligi ultratovush toN qinlarida aks 
etadi. T o‘qimalarda patologik o'zgarishlar b o ‘lganda, uning qalinligi, 
konsistensiyasi va tuzilishi o'zgaradi. Bu usulni 
transabdominal
(q o rin devori u stid an ) va 
transvaginal
(q in orq ali) o 'tk a z ish
m um kin. Bunday usul yordam ida tibbiyotda organizm dagi bir 
qancha patologik jarayonlarga aniq tashxis qo'yiladi.
Diagnostik maqsadda bachadon b o ‘shlig‘ini qirish.
D iagnostik 
m aqsadda bachadon b o 'sh lig 'i quyidagi vaziyatlarda qiriladi: qon 
ketganda, hayz sikli buzilganda, rak, polinoz xastaliklari gum on 
qilinganda, hom iladorlikni to 'x tatish m aqsadida.
Tashqi jinsiy a ’zolarga ishlov berilgandan so 'n g ko'zgu qinga 
kiritilib, qin va bachadon bo'yniga m ahkam lanadi. Kichik o'lcham li 
ku retka—qirg'ich yordam ida bachado n b o 'sh lig 'i shilliq qavati 
qiriladi. O lingan qirindi spirt yoki form alinli idishga solinadi va 
y o ila n m a bilan birga, gistologik tekshirish m aqsadida, labora­
toriyaga yuboriladi.
Tibbiyot ham shirasi kerakli asbob-uskunalar, bem orni tayyor- 
lash, tashqi jinsiy a ’zolarga ishlov berish, steril stol tayyorlashni 
bilishi va shifokorga m uolaja o 'tkazish da yordam berishi zarur. 
H am shira kerakli yo'llanm ani to'ldirib, m uolajani maxsus daftarga 
yozadi, ishlatilgan asboblarni dez.eritm aga solib, ularni zarar- 
sizlantiradi.
H ar qanday holatlarda ham shira bem orga m uolaja vaqtida 
shoshilinch yordam ko'rsatishi va shifokor k o'rsatm alarini to 'liq
bajarishi kerak.

---