Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti



Download 1,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/31
Sana13.05.2020
Hajmi1,79 Mb.
#51111
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   31
Bog'liq
Kdirbaeva G. Yerning tuzilishi

Bosim 

GPa(10

6





9,81 

287 



10 

9,82 

460 

0,3 

33 

9,83 

700 

0,9 

100 

9,86 

1200 



200 

9,89 

1700 



300 

9,92 

2000 



400 

9,94 

2200 

14 

600 

9,95 

2500 

20 

800 

9,84 

2800 

29 

1000 

9,90 

3000 

40 

1500 

9,85 

3500 

67 

2000 

9,86 

3800 

90 

2500 

10,05 

4100 

113 

2900 

10,40 

4300 

136 

3000 

10,20 

4500 

140 

3500 

9,15 

5000 

178 

4000 

8,02 

5500 

234 

4500 

6,90 

5800 

280 

5000 

6,00 

6000 

320 

5500 

4,10 

6200 

350 

6000 

1,70 

6300 

360 

6371 



6400 

370 

 

Yerning turli chuqurliklaridagi bosim. Yer sirtidan ko‘tarilib borgan sari atmosfera 

bosimi  kamayib  borishi  ma’lum.  Yerdan  qancha  chuqurlikka  qarab  boraverilsa, 

bosim,  harorat  va  zichlik  singari  fizik  qattaliklar  ham  orta  boradi.  2.4-jadvalda 

Yerning turli chuqurliklarida bosimning qanday ortib borishi keltirilgan. 

Yerning  ichki  qismidagi  modda  harorati.  Yuqorida  ko‘rsatilganidek, 

Yerning ichki qismida modda haroratsi chuqurlikka to‘g‘ri proporsionaldir. Yerning 

ichki  qismidagi  modda  haroratsi  aniq  o‘lchanmagan.  2.4-jadvalda  turli 

chuqurliklardagi haroratning oriyentirlangan qiymatlari keltirilgan. Yerning tashki 

qobig‘ida o‘rtacha geotermik gradiyent 20K/km.ga teng. 

Yer atmosferasi tuzilishi to‘g‘risida ma’lumot. Atmosfera-Yerning gazsimon 

qatlamidir.  Atmosfera  aniq  qatlam  tuzilishiga  ega.  Тemperaturaning  taqsimlanish 

harakteriga qarab atmosfera 5ta asosiy sferaga va uchta  o‘tish qatlamiga ajratiladi 

(2.5-jadval). 



Stratosfera-troposfera ustidagi qatlam. Unda atmosfera massasining qariyb 

20% mujassamlashgan. Quyosh ultrabinafsha nurlanishlarini yo‘tadigan va Yerdagi 

tirik  tabiatni  asraydigan  ozon  (O

3

)  qatlami  joylashgan.  Stratosferaning  yuqori 



chegarasida maksimal shamol tezligi kuzatilgan(360km/soat.gacha). 


25 

 

Mezosfera-atmosfera  massasining  0,3%  joylashgan.  Shamolning  tezligi 

20÷230km/soat. 

2.5-jadval 



Sferaning 

nomlanishi 

Sferaning o‘rtacha 

balandligi 

O‘tish qatlami 

va balandligi 

Тemperaturaning o‘rtacha 

taqsimlanishi 

Тroposfera 

Yer sirtidan 

troposferagacha 

Тroposfera 8-18 

km balandlikda 

Хar 1km.da o‘rtacha 6,5

0

C ga 


pasayadi. 

Stratosfera 

Тroposferadan 50-

55km balandlikda 

Stratoposfera 

qatlamning 50-55 

km.da 


Stratoposferada –2,5dan-12,5

0



gacha 

Mezosfera 

Stratoposferadan 80-

85km balandlikda 

Mezosfera 

qatlamning 80-85 

km.da 


Har 1km.da 3-4

0

C ga pasayadi. 



Тermosfera 

80-85km.dan yuqori 

(800÷1000) km. gacha 

Oshadi, 120 km balandlikda 60



0

150km balandlikda 700



0



Ekzosfera 

800-1000km.dan 

yuqori 


Тemperatura balandligi oshishi 

bilan bilan oshadi. 

Eslatma: Тroposfera-atmosferaning quyi qatlami. Unda Yer xavo qatlamining 80% massasi va 

90% suv bug‘lari joylashgan. 



 

Тermosferada  atmosfera  massasining  atigi  0,05%  joylashgan.  Unda 

Quyoshning  qisqa  to‘lqinli  nurlanishlarini  yutish  jarayoni  kechadi,  bu  esa 

haroratning  oshishiga  olib  keladi.  200÷300km  balandlikgacha  harorat  gradiyenti 

3÷8


0

C/km.ga  teng.  Тaxminan  800÷1000  km  balandlikda  harorat  o‘zgarmay 

saqlanadi(1000

0

C). 



Ekzosfera 

-atmosferaning 

yuqori 

qismi 


bo‘lib, 

unda 


protonlar 

konsentratsiyasi  10

11

m

-3



ga  teng  va  zarralar  to‘qnashishi  juda  kam  kuzatiladi. 

Ekzosferada asosan atomar holdagi kislorod, azot va vodorod bo‘ladi. 

 

4. Mars (Mirrix) sayyorasining ichki tuzilishi va atmosferasi 

Mars – Yer guruhidagi sayyora bo‘lib, tartibi bo‘yicha Quyoshdan so‘nggi 4  

chi  sayyoradir.  Uning  diametri  6786  km,  massasi  Yernikidan  9  marta  kichik  va 

o‘rtacha zichligi 3,9 g/sm

3

 ga teng. Quyoshdan o‘rtacha uzoqligi 227,9 mln. km. O‘z 



o‘qi atrofida aylanishining siderik aylanish davri 24 soat 37 minut 23 sekundga teng. 

Sinodek aylanish davri 687 Yer sutkasiga teng bo‘lib, o‘z orbitasining ekliptikaga 

qiyaligi 1

0

51



/

 va uning ekvatorining orbita tekisligiga og‘maligi 25

0

 burchak ostida 



harakatlanadi. Orbitadagi o‘rtacha tezligi 24,1

с

км

. 2.1-jadvalda batafsil ma’lumotlar 

berilgan. 

Mars tashqi sayyoralar guruhiga kiradi, shuning uchun uni ko‘rish Merkuriy va 

Veneradan ko‘ra qulayroqdir. Vaqti-vaqti bilan Mars ro‘para turib qoladi, bu vaqtda 

u Yerga eng yaqin masofaga keladi. 




26 

 

Ammo,  har  safargi  ro‘para  turishlar  Mars  Quyosh  atrofidan  ellips  shaklida 



harakatlanganligi uchun, har xil masofada bo‘ladi. Mars o‘z orbitasining perigeliyi 

yaqinida  bo‘lganda  hosil  bo‘lgan  ro‘para  turish  buyuk  ro‘para  turish  deyilib,  bu 

holda Mars Yerga eng yaqin bo‘ladi. Buyuk ro‘para turish 15 va 17 yilda bir marta 

takrorlanadi. 

Ro‘para turishlar paytida Marsning Yerdan uzoqligi 55 mln. km dan 100 mln. 

km  gacha  o‘zgaradi.  Buyuk  ro‘para  turish  paytida  55  mln.  km  va  Mars  afeliyda 

bo‘lgan holdagi ro‘para turishda 1000 mln. km bo‘ladi. 

Oxirgi  buyuk  ro‘para  turish  1993  yilda  bo‘lgan  edi,  navbatdagisi  2009  yilda 

bo‘ladi. 

Oddiy  ko‘zga  Mars  yorug‘  qizg‘ish  yulduz  singari  ko‘rinadi.  Bu  sayyora 

alohida  e’tiborga  sazovordir.  Chunki  u  o‘zining  ba’zi  xususiyatlari  bilan  Yerga 

o‘xshaydi. 

Mars  sirtida  teleskop  yordamida  qaralganda  oq  qutb  qalpoqlarini,  to‘q  sariq, 

qizil rangdagi Mars “cho‘llari” fonida qora dog‘lar “dengizlar”ni payqash mumkin. 

Marsni  kuzatishlar u  o‘z  o‘qi  atrofida deyarli  Yer o‘z  o‘qi  atrofida  aylangan vaqt 

ichida aylanishini ko‘rsatdi. Sayyoraning aylanish o‘qi orbita tekisligiga o‘tkazilgan 

perpundikulyar bilan taxminan 25

0

 burchak tashkil qiladi. Buning natijasida Marsda 



Yerdagi singari yil fasllari almashib turadi, ammo Marsning “yili” Yerning yilidan 

deyarli  ikki  marta  uzoqroq  bo‘lganidan,  har  bir  yil  fasli  ham  deyarli  ikki  marta 

uzoqroq bo‘ladi. 

Mars atrofi  orbitasiga  chiqarilgan  avtomatik stansiya  laboratoriyalari  Yerdan 

yuborilgan komandaga muvofiq sayyoraning sirtini fotosuratga oldi va mavjudligi 

ancha oldin isbotlangan atmosferasini o‘rgandi. Sayyora atmosferasining nihoyatda 

siyrakligi va undagi bosim Yer atmosferasidagi bosimga qaraganda taxminan 100 

marta kamligi ma’lum bo‘ldi. U asosan karbonad angidriddan 96 foiz, azot 3,2 foiz 

argon 1,6 foizdan  iborat bo‘lib, unda kislorod va suv bug‘lari juda oz. 


Download 1,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish