Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

Atmosfera.  Yerni  ko‘rshab  olgan  atmosfera  –  gaz  qobiq  78%  azot,  21% 

kislorod va nihoyatda  kam mikdordagi boshqa  gazlardan iborat. 

O‘rta kengliklarda atmosferaning 10-12 km balandlikkacha cho‘zilgan quyi 

qatlami troposfera deyiladi. Тroposferada yuqoriga ko‘tarilgan sari harorat pasayib 

boradi, undan balandda - stratosferada harorat deyarli, o‘zgarmas bo‘lib, o‘rtacha – 

40 

0

C ni tashkil qiladi. Тaxminan 25 km balandlikdan boshlab, yer atmosferasining 

haroratsi Quyoshning ultrabinafsha nurlanishini yo‘tishi sababli asta-sekin ko‘tarila 

boradi.  Quyoshning  nurlanishi,  Yer  atmosferasining  yuqori  qatlamlarida  kuchli 

ionlanishni  hosil  qiladi.  Atmosferaning  ionlangan  qatlamlari  ionosfera  deyiladi. 

Kosmik  fazodan  Yergacha  yetib  keladigan  nurlanishning  ko‘p  qismini  uning 

atmosferasi  qaytaradi  yoki  yutib  qoladi.  Jumladan,  Quyoshning  rentgen 

nurlanishlarini  ham  atmosfera  o‘zidan  o‘tkazmaydi.  Yer  atmosferasi  bizni 

mikrometeoritlarning  uzluksiz  bombardimon  qilishidan  ham,  juda  katta  tezlikda 

harakatlanadigan zarralar (asosan geliy atomlarining protonlari va yadrolari), ya’ni 

kosmik  nurlarning  yemiruvchi  ta’siridan  ham  saqlab  turadi.  Hozirgi  zamon 

tasavvurlariga  ko‘ra  Yerdagi  Hayot  faqat  gidrosfera  va  atmosferaning  mavjudligi 

tufayli  vujudga  kela  olgan.  Shuning  uchun  ekologik  problemalar,  noyob 

sayyoramizning tabiatini saklab kolish problemasi kun sayin ko‘proq ahamiyat kasb 

etmoqda. 

Yerning magnit maydoni yetarli darajada kuchli  (taxminan 5*10

-5 

Тl). Yerdan 

uzoqlashgan sari uning magnit maydoni indo‘qsiyasi kamayib boradi. 

Ma’lumki, bizning Quyosh sistemamizda sakkizta yirik sayyoralar mavjuddir. 

Shu  sayyoralar  ichida  faqat  Yer  sayyorasida  hayot  bor,  va  bu  sayyora  boshqa 

sayyoralarga  nisbatan  ancha  chuqur  o‘rganilgan.  Biz  quyidagi  2.2-jadvalda 

sayyoramiz haqidagi ma’lumotlar to‘liq keltirilgan:  

 

2.2-jadval 

---

22