Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

Oyning fizikaviy parametrlari. Oy – Yerning tabiiy yo‘ldoshi bo‘lishi bilan 

birga  u  Yerga  eng  yaqin  osmon  jismidir.  Shuning  uchun  Oy  boshqa  osmon 

jismlariga  nisbatan  yaxshi  o‘rganilgan.  2.6-  jadvalda  Oyning  fizik  parametrlari 

keltirilgan. 

2.6-jadval 

Fizikaviy parametrlar 

O‘lchami 

Diametri, km 

3476(0,272 Yer diametri) 

Sirtining yuzasi, km

2

 

3,79·10

7

(0,074 Yer yuzasi) 

Хajmi, km

3

 

2,2·10

10

(0,02 Yer hajmi) 

Massa, tonna 

7,35·10

19

(1/81 Yer massasi) 

O‘rtacha zichligi, kg/m

3

 

3340(0,6 Yer zichligi) 

Oy sirtidagi erkin tushish tezlanishi, m/s

2

 

1,623 

Oy sirtidagi 1-kosmik tezlik, km/s 

1,68 

Oy sirtidagi 2-kosmik tezlik, km/s 

2,375 

Yer atrofida aylanish davri 

27sutka 7soat 43minut 11,5s. 

Oyning o‘z o‘qi atrofida aylanish davri 

27sutka 7soat 43minut 11,5s 

Oyning orbital tezligi, km/s 

1,023 

Oy sutkasining davomiyligi 

29,53sutka 

Yer bilan Oy o‘rtasidagi o‘rtacha masofa, km  384401(60 Yer radiusi) 

Yerdan eng uzoqlashish masofasi, km 

406800 

Yerga eng yaqinlashish masofasi, km 

356400 

Тulin Oy tomonidan Yerning yoritilganligi, lk  0,25 

Oy sirtining o‘rtacha zichligi, kg/m

3

 

1000-1200 

 

 

Yerdan qaraganda Oyning faqat bitta yarim shari  ko‘rinishini bilamiz. 1959 

yilda Oyning yaqinida uchib o‘tgan kosmik stansiyasi birinchi marta, uning yerdan 

ko‘rinmaydigan  yarim  sharini  fotosuratga  olgan.  Bu  bizga  ko‘rinadigan  yarim 

sharidan  katta  farq  qilmasada,  lekin  unda  dengizlar  kam.  Endilikda  bu  yarim 

sharning,  Oy  tomonga  uchirilgan  avtomatik  stansiyalarining  yaqindan  turib  olgan 

juda fotosuratlarga  asoslangan, mo‘qammal kartalari tuzilgan. Apparatlar bir necha 

marta  Oy  sirtiga  ham  kundirilgan.  1969  yilda  Oy  sirtiga  birinchi  marta  ikki 

Amerikalik  astronavt  kosmik  apparatlari  qo‘ndilar(2.6-rasm).  Hozirgacha  Oyda 

AQSh ning 6 ta ekspeditsiyasi bo‘lib, ularning hammasi Yerga sog‘-omon qaytgan. 

Ular haqida 2.7–jadvalda to‘liq ma’lumotlar berilgan. 

---

30 

 

  

 

2.6-rasm 

 

Oy  moddalarning  namunalari  ustida  o‘tkazilgan  ximiyaviy  analizlar  Oy  jismlari 

Yerdagidek turli-tuman emasligini va ularning tarkibi bazalt tarkibiga o‘xshashligini 

ko‘rsatdi. 

 

Oyga,  shuningdek  u  yerda  ko‘pgina  ilmiy  o‘lchashlar  va  tuproqlar  ustida 

analizlar  o‘tkazgan  va  Oy  sirtida  bir  necha  10  km  masofalarni  bosib  o‘tgan  o‘zi 

yuradigan  avtomatik  laboratoriyalari  –  Lunoxodlar  yuborilgan.  Oy  sirtida,  yerdan 

tekis  bo‘lib  ko‘rinadigan  joylarda  xim  voronkalar  ko‘p  va  u  har  xil  qattalikdagi 

toshlar  bilan  to‘la.  Fanning  bu  bo‘yo‘q  yo‘tugi  yerdan  juda  uzoqda  joylashgan 

boshqa bir osmon jismining sirtidagi fizik sharoitlarni bevosita tekshirish muhimdir. 

 

 

---

31 

 

2.7-jadval