Agronomiya va biotexnologiya fakulteti

Bor

Bor elementa (bor arabcha oq va zarrabin modda) farangistonlik olimlar Jozef Gey-Lyussak va Lui Tener (1808) lar tomonidan kashf qilingan. O’simliklar tarkibida bor mavjudligi oradan 50 yil o’tgach ma’lum bo’ldi. Bor tanqisligida gullar soni keskin kamayadi, shona va tugunchalar to’qiladi, poya va ildizning o’sish nuqtalari shikastlanadi. Bu hol ildizmevalilarda yaqqol namoyon bo’ladi. Bor guldagi chang naychalarning o’sishi va hayot faoliyatini kuchaytiradi, urug’ va mevalarning pishib yetilishini jadallashtiradi.

20. 
    hujayradagi suv miqdorini ko’paytiradi, oqsil va uglevod almashinish jarayonini tezlashtiradi. Bor qand moddalarni o’sish nuqtalari va mevaga borishini tartibga soladi. O’simliklarning qurg’oqchilikka bardoshini oshiradi
    

Bor yetnshmasa, fotosintez jarayoni sekinlashadi, shunintdeq o’simliklarning ildiz tizimi yaxshi rivojlanmaydi. Bu mikroelement o’simliklarda kaliy va azotni jadal o’zlashtirilishiga yordam bergani holda, fosforning yutilishiga qarshilik qiladi.

O’simliklar tarkibidagi bor miqdori o’rtacha 0,0001% yoki 1 kg quruq moddada 0,1 mg ga tengdir.

Bor tanqisligida o’simliklarda quruq va jigarrang chirish, capg’ayishi, ildiz mevalarning o’zaklanishi va bakterioz kabi illatlar kuzatiladi. Kungaboqar, pomidor, gulkaram, beda, xashaki ildizmevalar, g’o’za, zig’ir, sholi, sabzavotlar va qandlavlagi borga talabchan o’simliklar jumlasiga kiradi.

Tuproq tarkibida bo’r miqdori 30 mg/kg dan oshib ketsa, o’simliklarda zaxarlanish alomatlari paydo bo’ladi, poyaning pastki qismidagi barglar sarg’ayadi,

«kuyadi», to’qiladi. Borning serobligi chorva mollari salomatligiga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Turli tuproqlarda bor tanqisligining kuyi chegarasi turlicha bo’lib, bu ko’rsatkich qora tuproqlarda 0,3-0,6 mg/kg, bo’z tuproqlarda 0,45-2,0 mg/kg dan past bo’lganda borli o’g’itlar qo’llash lozim.

Borli o’g’itlarni qo’llash natijasida zig’ir (tola) va paxtadan gektariga 2-3 s gacha qo’shimcha hosil olish mumkin. Qandlavlagi hosildorligi 45 s/ga ga oshib, tarkibidagi qand moddasi 0,3-2,1 %ga ko’payadi.

Borli mikroo’g’itlar jumlasiga borat kislota, bor-magniyli o’g’it va borli superfosfatlar kiritiladi (65-jadval).

65-jadval