Agrokimyo va tuproqshunoslik

Cho‘kindi jinslarning turlari 
Alyumosilikatli (bo‘lakli) cho‘kindi jinslar. 
Alyumosilikatli jinslar bo‘shoq 
yoki semetlangan bo‘lishi mumkin. 
Bo‘shoq jinslarga dumaloqlangan yoki qirrali bo‘laklarning to‘planishidan 
hosil bo‘lgan turlari kiradi.
Sementlangan bo‘lakli jinslar bo‘shoq jinslarning turli kimyoviy moddalar 
yordamida birikishi tufayli hosil bo‘ladi. Kremnezyomli sement (ikkilamchi 
kvars, opal, xalsedon) eng mustahkam, temirli sement (limonit) mustahkam, 
karbonatli (kalsit) va sulfatli (gips) mustahkamligi past va gilli sement 
nomustahkam bo‘ladi.
Alyumosilikatli jinslarga xarsang va g‘o‘lakli konglomeratlar, brekchiyalar, 
gravelitlar, qumtoshlar va alevrolitlar kiradi.
Kelib chiqishi. Ayumosilikatli jinslar tub jinslarining mexanik nurashi 
tufayli vujudga keladi. 
Ishlatilishi. Alyumosilikatli jinslar asosan qurilish materiallari sifatida 
foydalaniladi. 
Moos qattiqlik shkalasi minerallari 
 
1. 
Talk - 
Mg
3
[Si4O10](OH)
2
. U eng yumshoq 
minerallardan biri hisoblanadi. Rangi - oq, 
sariqsimon, yashilsimon, kulrang, moviy-
yashilsimon. Ushlaganda yog‘simon tuyuladi. 
2. 
Gips - 
CaS0
4
2N
2
0. Tirnoq bilan tirnaganda 
mineral yuzasida iz qoladi (tirnoqning 
qattiqligi 2-2,5). Rangi oq, kulrang, jigarrang, 
pushti. Shoyisimon turi 
selenit
deyiladi. 

---

32 
3. 
Kalsit- 
SaS0
3
. Kalsitni pichoq uchi bilan 
tirnaganda unda tirnash izi qoladi. Rangi oq 
va sariqsimon-oq, Shaffof turi 
island shpati 
deyiladi. 
4 
Flyuorit - 
CaF
2
. Mis tanga kalsitni tirnaydi, 
ammo flyuoritni tirnamaydi. Rangi sariq, 
yashil, ko‘k, pushti, binafsha, jigarrang va 
binafshasimon-qoragacha o‘zgarishi mumkin. 
5 
Apatit - 
Ca
5
(PO4)
3
(OH,F,Cl). Odam va ba’zi 
hayvonlarning tishlari apatitning mikroskopik 
kristallaridan tarkib topgan. Rangsiz, oq, 
zumradsimon yashil, ko‘k, qo‘ng‘ir, binafsha. 
6 
Dala shpati - 
K[AlSi
3
0
8
]. Shisha va po‘latdan 
qattiq. Shishaning qattiqligi taxminan 5,5.