Agrokimyo va tuproqshunoslik

Issiqlik oqimlari.
Issiqlik energiyasining paydo bo'lishidagi yagona ko'rsatkich 
issiqlik oqimlarini shakllanishidir, Issiqlik oqimi Yer rivojlanish tarixida 
yo'qotayotgan issiqlik miqdori bilan belgilanadi. hozirgi vaqtda Yer yuzasi orqali 
yo'qolayotgan issiqlik 4' 1013 Vt/y. teng. Uning 75% okeanlarga va 25% qit'alarga 
to'g'ri keladi. Umuman Yer bo'yicha olingan issiqlik oqimining o'rtacha miqdori 61 
mvt/m2 ga teng. 
Yerning issiqlik maydonini o'rganish, undagi juda katta tebranish mavjudligini 
ko'rsatadi.
Adiabatik sharoitlar.
Yer moddasini hossalarini harorat va bosim natijasida 
o'zgarib borishini adiabatik sharoitlar bilan bog'laydilar. Masalan, bosimni oshib 
borishi moddani zichligini oshiradi, ammo haroratni ko'payib borishi, aksincha, 
zichlikni pasaytiradi. Shuning uchun moddaning tabiiy xususiyatlari adiabatik 
sharoitlar bilan chambarchas bog'liq. Modda erning ichki qismida qattiq (kristallik), 
erigan (suyuqlik) holatida bo'lishi mumkin. Bu hususiyatlar jinslarning erishi bilan 
bog'liq. 
Adiabatik sharoitlar moddaning geologik xususiyatlarini belgilab beradi, ya'ni 
uni qayishqoqligi, deformasiyalarga moyilligi, eruvchanligi va xokazo. Bundan 
tashqari tog' jinslarining cho'zilish, erish qobiliyati, mantiya va astenosferani holatini 
belgilaydi. 
Masalan, astenosferada haroratni peridotit minerallarini solidusiga yaqinlashib 
borishi, uni qisman erib ketganligini bildiradi. Ammo shunday vaziyatlar ham 
bo'ladiki, harorat oshib borsa ham jinslar erimaydi. Sababi bosimning kattaligida.
Mantiyaning reologik xususiyatlari.
Geologiya — jinslarning qattiq holatda 
oquvchanlik hossalarini aks ettiruvchi tushuncha. Tog' jinslarining katta bosim va 
harorat vaziyatida kristallik hollatidan plastik holatga o'tishi juda ko'p misollar bilan 
isbotlangan hodisa. Ayniqsa buni metamorfik jinslar misolida ko'p ko'rish mumkin. 

---

44 
Hilma-xil disgarmonik burmalar, tomirlar, «qatlam» va «qatlamchalar» hosil 
qilgan metamorfik jarayonlar bunga yaqqol misol bo'la oladi. 
Tog' jinslarning «oquvchanligi» ularning yopishqoqlik hususiyatlariga, 
yopishqoqlik hususiyatlari esa, o'z navbatida, jinslarning kimyoviy tarkibi, bosim va 
harorat bilan bog'liq . 
Har qanday tog' jinslari uchun bosim va haroratni ko'payib borishi, uni 
yopishqoqligini pasaytiradi va oquvchanligini oshiradi. Jinslarning ushbu 
xususiyatlarini maxsus fan reologiya — mexanikani mahsus bo'limi o'rganadi.