Agrokimyo va tuproqshunoslik

Sur-qo’ng’ir tusli tuproqlarning tо‘zilishi, tarkibi va xossalari.
Morfologik tо‘zilishi.
Sur-qо‘ng‘ir tusli tuproqlarning profili bir-biridan keskin 
farq qiladigan kuyidagi gorizontlardan iborat: tuproqning yuzasi 2-4 sm, ba’zan 
5sm Qalinlikdagi sargish bо‘z tusli mayda g‘ovak, teshiklardan iborat katkalok 
(A
k
) bilan koplangan. Katkalokka ba’zan chagirtosh yeki qum yepishgan bо‘ladi. 
Katkalok ostida deyarli shunday tusli tangacha-qatlamli (5-7sm) A gorizont ajralib 
turadi. Bu gorizontdan pastda rangi tо‘qrok, kо‘pincha och jigarrang tusli zich 
ba’zan temirga boy va gil kо‘p tо‘plangan, uvokli, prizmatik- uvokli gorizont (V) 
joylashgan. Zichlangan gorizontning yuqori qismida (ba’zan barcha profil bо‘ylab) 
karbonatlarning oqish doglari, konkretsiyalari ajralib turadi. Karbonatlar tuproq 
profilining yuqori va о‘rta qismlarida kо‘proq tuplanadi. Zichlangan qatlamning 
pastki qismida, 18-25 sm chukurlikda sargish tusli gips kristallari va suvda oson 
eriydigan tо‘zlar bо‘lgan qatlam ajralib turadi. Zichlangan gorizont qumoq tarkibli 
tuproqlarda 25-30sm chukurlikka kadar bо‘ladi. 
Ustyurtning shurtoblanmagan sur-qо‘ng‘ir tusli tuproqlari profilining 
qalinligi 60 sm ga kadarli bо‘lib, katkalogi 5 sm dan oshmaydi, tangachali-
qatlamli gorizonti 12-19 sm chukurlikda tugaydi. 
Shunday 
tо‘zilishli 
profil Ustyurt, Qizilqum, Qoraqum, Janubiy 
Turkmaniston, Janubiy О‘zbekiston, Sherobod vodiysining sur-qо‘ng‘ir tusli 
tuproqlari uchun xarakterli. 
Mexanik va minerologik tarkibi
. Sur-qо‘ng‘ir tusli tuproqlar turli tarkibli 
ona jinslarda shakllanganligi sababli, ularning mexanik tarkibi x,am x,ar xil bо‘lib, 
kо‘proq qumlok va yengil qumoq xillari tarqalgan. Bu tuproqlar yuzasida 
kо‘pincha kirrali shagal toshlar bо‘ladi. Tuproq yuqori qatlamlarida mayda qum va 
yirik chang fraksiyalarning, illyuvial (V) gorizontida esa 0,001 mm dan kichik 
loyka zarrachalarning kо‘p (11-28 foiz) bо‘lishi xarakterli (60-jadval) 
Tuproq tarkibida jinslarning kam nuraganligi sababli, birlamchi minerallar 
kо‘p. Yirik fraksiyalarda dala shpatlari, slyudalar, kvars., rogovaya obmanka va 
karbonotlar 
kо‘proq 
bо‘ladi. 
Loyka 
fraksiyalarda 
gidroslyudalar 
va 
montmorillonitlar gruppasiga mansub minerallar kо‘p, ba’zan esa biroz gematit va 
gibbsit aralashgan. Kushimcha minerallardan turli amorf moddalar, kvars, kamroq 
kaolinit uchraydi.