Agrokimyo va tuproqshunoslik

Tuproq kolloidlari kengayishi va peptizatsiyasi quyidagi sharoitlarda ro‘y beradi: 
1.
Kolloid zarrachasining zaryadi oshganda; 
2.
Koagulyatsiya chegarasigacha tuproq tarkibidagi suvda eriydigan to’zlarning 
konsentratsiyasi kamayib ketgan taqdirda; 
3.
Kuchli ikki va uch valentli koagulyantlari bilan almashish jarayonida; 
4.
Ishqoriy muhitning oshib ketishi natijasida. 
Tuproq tarkibidagi to’zlar, sho‘rni yuvish yoki yerlarni sug‘orish natijasida, 
kolloidlar peptizatsiyasi jarayoni rivojlana boshlaydi. Tuproq singdirish sig‘imidagi 
kalsiyning o‘rnini kaliy va natriy almashinuvi tuproqqa kaliy o‘g‘itlari silvinitli (KCl, 
NaCl) ishlatganda ro‘y berishi mumkin. Tuproqni ishqorli suvlar bilan sug‘organda ham 
rN-9 gacha oshib ketadi. 
Tuproq peptizatsiyasi natijasida suv singdirish, o‘tkazuvchanlik qobiliyati hamda 
qatqaloq hosil bo‘lish jarayoni rivojlanadi, tuproq donadorligi kamayib ketadi. 
Tuproq kolloidlarining koagulyatsiyasi
. Tuproq kolloidlari dispers holatini bir-
biri bilan yopishib qolishi, agregatsiya bo‘lishi, cho‘kmaga tushishi hamda dispers 
fazaning, dispers muhitdan ajralishi natijasida koagulyatsiya bo‘lishi mumkin. 
Koagulyatsiya jarayoni qaytar va qaytmas bo‘ladi. Tuproq tarkibida suvda eriydigan 
to’zlar miqdori ko‘paysa kolloidlar koagulyatsiyasi oshib boradi. Koagulyatsiya jarayoni 
kationlar valentligi bilan bog‘liqdir. Masalan, uch valentli metallar temir va alyuminiy 
bir valentli ionlarga nisbatan koagulyatsiya jarayoni 10 barobar oshib ketadi. 
Akademik K.K.Gedroys tomonidan elektrolitlarning quyidagi koagulyatsiya 
darajasi ishlab chiqilgan: 
Na
2
CO
3
0,5 marta 
MgCl
2
15-50 
NaCl 
1,0 
CaCl
2
15-50 
NaNO
3
1,0 
MgSO
4
15-50 
KCl 
1,0 
FeCl
3
100-500 dan to 1000 
martgacha 
K
2
SO
4
1,5 
AlCl
3
Na
2
SO
4
1,5 
Al(NO
3
)
3
CaCO
4
2-3 
(Al)
2
(SO
4
)
3
Sho‘rlangan tuproqlarda, xlorid va sulfat to’zlari ko‘p miqdorda bo‘lgan joylarda 
kolloid va loy zarrachalari koagulyatsiyalashgan sharoitda uchrayli. 

---

138 
Natriy va kaliyning kislotali karbonatlari serob bo‘lgan tuproqlarda kolloidlar 
koagulyatsiyasi juda kam bo‘ladi. Agar tuproqda ishqoriy moddalar ko‘payib ketsa, 
ishqoriy muhit oshib ketishi natijasida kolloidlar peptizatsiyasi avj olib ketadi. 
Elektrolitlar ta’sirida bo‘ladigan koagulyatsiya ikki bosqichdan iborat bo‘ladi, ya’ni 
birinchi fazada dispers muhitdagi kationlar, elektrolit tarkibidagi kationlarni yutadi yoki 
ular bilan almashinadi. Koagulyatsiya esa ikkinchi faza bo‘lib, almashinuvchi yutishdan 
keyin vujudga keladi. Koagulyatsiya qilish jarayoni va tabiati kationlarning atom 
og‘irligi va valentligiga bog‘liq. 
Qaytmas koagulyatsiya tuproqdagi kolloidlar kationlari yutilishi bilan quyidagi 
qator asosida rivojlanadi: