Agrokimyo va tuproqshunoslik

 
1-Rasm
. 
Atsidoit kolloidlarning to’zilishi (N.I.Gorbunov bo‘yicha)
 
Ikki va uch qavatli loyli minerallarda, masalan kaolinida kolloid dispers zarracha 
sifatida kristallik panjaraning manfiy va musbat zaryadli mayda bo‘laklari hisoblanadi. 
Shuning uchun bu toifadagi kolloidlar anion va kationlarni barobar yutishi qobiliyatiga 
egadirlar. Montmorillonit mineralida esa kolloid mitsela va granula markazi uch qavatli 
o‘zgaruvchan panjara qimida bo‘lishi mumkin. Manfiy va musbat zaryadlar kolloid 
zarrachalarining tashqi va ichki qimida joylashgandir. Shuning uchun, gumus, kaolinit 
va montmorillonitlarning to’zilishi turlicha bo‘lganligi tufayli ularning kationalri yutish 
qobiliyati ham har xildir. 
Tuproq kolloidlarning bo‘kishi
. Tuproq kolloidlarida almashinuvchi natriy 
miqdori ko‘p bo‘lsa, u holda suvga duchor bo‘lganda bu kolloidlar o‘z hajmini 
kengaytiradi, ya’ni bo‘kadi. Agar kolloidlar vodorod, kalsiy, temir va alyuminiy ionlari 
bilan to‘yingan bo‘lsa ularning bo‘kishi kamayadi.Tuproq kolloidlari osmotik suvni 
bog‘lab, o‘z hajmini 500-1000 % kengaytirish mumkin. Agar tuproqda gidrofil 
kolloidlar, allofanoidlar va montmorillonit minerallari ko‘p bo‘lsa, ularning bo‘kish 
qobiliyati suv ishtirokida oshib ketadi. Sho‘rtob va taqir tuproqlarda gidrofil 
kolloidlarining ko‘pligi tufayli namlanganda bo‘kadi. Shuning uchun tuproq quriganda 
va namlanganda qattiq bo‘kib siqiladi, natijada tuproq qatlamida turli o‘lchamdagi 

---

137 
yoriqlar hosil bo‘ladi. Natijada tuproqdagi gumus yoriqlarni to‘ldirib, kesma yonboshiga 
va chuqurligiga harakat qiladi. 
2.
Tuproq kolloidlarning peptizatsiyasi
. Tuproq kolloidlari ma’lum sharoitda 
zarrachalar dispersligini oshirib, koagulyatsiya qilingan cho‘kmalar bo‘kib, harakatchan 
yuqori dispers mahsulot peptizatsiya jarayoniga uchrab o‘z faolligini oshirib boradi.