Agrobiocenoz diyqanshiliqta ju'zege keletug'in biocenoz

Qaptal tamirlilar. Bul biologiyaliq gruppag`a kiriwshi jabayi o`simlikler O`zbekstanda ken` tarqalg`an. Bul gruppadag`i jabayi o`simlik ko`p jilliq bolip, tuximi ha`m tamirinan ko`beyiw qa`siyetine iye. Sonin` ushin olar tiykarg`i ha`m qaptal tamirlarg`a iye bolip, olarda ko`plep bu`rtikler boladi. Usi tu`rdegi jabayi o`simliklerdin` tiykari tamiri kesilgende ol jerden jan`a o`simlikler payda boladi. Qaptal tamirli jabayi o`simliklerge su`tilmek, jantaq, kekre, pa`shek, bozjantaq ha`m basqalar misal boladi.

Jantaq - sobiqlilar semeystvosina kiretug`in ko`p jilliq jabayi o`simlik boyi 40-80 sm ge jetedi. Jantaqtin` na`li tuximnan ha`m tamir bu`rtiginen aprel-mayda o`sedi, iyun-iyulde gu`lleydi ha`m avgust-sentyabrde tuximlaydi.  Gu`lleri ashiq ren`li. Paxali shaqali, tikenli, u`sti jasil qabiq penen qaplang`an. Japiraqlari mayda, tu`ksiz, 2-4 sm uzinliqta, 1,5-2,5 sm ken`likte ellips siyaqli, keyni uzin bolip tamamlanadi. Tuximi qoyiw qon`ir ren`li, jabisqaq, bu`yrek siyaqli ko`riniste boladi. Ol tiykarinan ku`shli rawajlang`an tamir sistemasi sebepli qurg`aqshiliqqa shidamli o`simlik bolip, onin` tamiri teren` qabatlardag`i suw ha`m aziq zatlardan paydalana aladi. Onin` oq tamiri shorlanbag`an topiraqlarda 10 - 15 m, al shorlang`an topiraqlarda 1,5 - 3 m teren`likke shekem baradi. Kesilgen jerinen 5 - 10 ha`m onnan artiq jan`a tamir, yag`niy paxallar payda boladi. Tamir kesilgende paxallar ko`plep, teren` kesilgende o`siwi kem boladi, 20-25 sm ha`m onnan teren` kesilgende paxal o`sip shiqpaydi. Jantaq ku`shli regeneratsiyalaniw qa`siyetine iye.

Jantaqtin` tu`bi qisqa barip quwraydi, biraq onin` tamir awzinan erte ba`ha`rden jan`a o`simlik shig`atug`in bu`rtikler payda boladi. Na`tiyjede, ba`ha`rde bul bu`rtiklerden jas o`simlikler o`sip shig`adi. Jantaq Orayliq Aziya respublikalarinda, ko`plep o`zlestirilmegen jerlerde, salma boylarinda, jol jag`alarinda ha`m basqa jerlerge ken` tarqalg`an. Sonday-aq g`awasha ha`m basqa ma`deniy eginler arasinda osedi ha`m og`an ko`p ziyan keltiredi.