|
7-LEKTSIYA. KEBIRLENGEN TOPIRAQLAR, OLARDIN’ O’NIMDARLIG’IN ASIRIW ILAJLARI.TOPIRAQ EROZIYASI
Topiraq eroziyasinin 2 turi bar. Birinshisi suu eroziyasi, ekinshisi samal eroziyasi. Suw eroziyasi – topirak eroziyasi dep, al samal eroziyasi – deflyatsiya dep ataladi.
Ilimpazlardin eksperimentlerine karaganda (Chepil V.S), samal erroziyasi diametri 0,1 den 0,5 mm ge shekemgi topirak bolekshelerinin kozgaliuinan payda boladi. Ilimpaz V.S.Chepildin (A№Sh) izertleuine karaganda, eger agregatlardin diametri 0,ir mm den ulken bolsa, samal erroziyasina topirakshidamli boladi.
Ilimpazlar A.I.Baraev, A.A.Zaytsevlardin izertleuleri tomendegilerdi korsetedi. Eger agregatlardin razmerleri 1 mm den ulken xam usi fraktsiya topiraktin kuraminda t0protsentten jokari bolsa, samal erroziyasina topirak shidamli boladi.
Suw erroziyasinin rauajlaniui w protsesstin jardeminde payda boladi.
1. Topiraq bolekshelerinin ayriliuinan
2. Sol topirak bolekshelerinin orin almasiuinan
Topirak boleksheleri topirak massasinan, bolekshenin bekkemliliginen xam onin iriliginen g1rezli boladi
Topirak strukturasin jaksilau onin baylanisliligin yamasa bekkemliligin kemeytedi. Strukturaga iye bolgan topiraklardi islegende, strukturasi buzilgan yamasa ogan iye emes topiraklardi islegenge karaganda az kush (traktor kushi, janar may xam t.b.) talap etiledi.
Jokari da atap otkenimizdey, agronomiyalik jaktan en ba8ali, razmerleri 0,25-10 mm topirak boleksheleri yagniy makrostruktura, professor B.A. Dospexovtin eksperimentlerine karaganimizda, jonishka osken topiraklarda kop boladi.
I.B.Revuttin izertleulerine karaganda, en jaksi strukturalar tabiygiy osimliklerdin astinda, keyin guzlik xam jazlik biydaylardin, keyin taza pardin topiraginda aniklangan.
Atizda topiraktin strukturasin buziushi xam duziushi kushler boladi. Eger katar aralik eginlerdi organikalik toginlersiz osirsek, onda topirak strukturasinin buziliuina alip kelemiz, sonin ushin baska agrotexnikalik usillar menen katar organikalik toginlerden de paydalaniuimiz kerek. xayuan xam kurtlardin da topiraktin makrostrukturasin duziude ulken axmiyeti bar. M1selen jauin kurti, topirakti ishinen otkerip, oni organikalik zatlar menen toliktiradi j1ne koplegen topirak bosliklarin payda etedi.
Ma`mlekettin` topira1 resurslari ulken xali1 baylig`i esaplanadi. Onnan duris paydalanip 1atan ko`lemlik ha`m sapali1 esaplausi mumkin emes. Sonli1tan jer kadastiri duzilip alip bariladi (kadastr-fransuz - registratsiya).
Jer kadastri bul ani1lang`an kerekli ta`biyg`iy xojali1li ha`m xu1i1iy jer ha11indag`i mag`liumatlar.Ma`mleketlik jer kadastri jerden paydalaniushinin` registratsiyalaydi,jerdin` ko`lemin ha`m salasin uchetlaydi,topira1ti bonitirovka ha`m ekonomikali1 baxalaydi.
Mamleketlik kadastr mag`liumatlari`jerden effektiv paydalaniui sho`lkemlestiriu ushin ha`m topira1ti 1org`aw ushin xali1 xojalig`in planlastiriu ushin,awil xojalig`in spetsializatsiyalanip jayg`astiriu ushin jerlerdi ximizitsiyalaw ha`m melioratsiya jumislarin alip bariw ushin a`hmiyetli.
Topira1ti ko`lemlik ha`m sapasin esaplaudin` izertleulerinin` materiallari esaplanadi.Topira1 1artalari,kartogrammalar,topira1 otchetlari topira1ti detal sapali baxalag`anda agro o`ndirislik gruppalau ha`m bonitirovkalau tutadi.
Agro o`ndirislik topira1ta grupirovkalau bul tur ha`m turinelerin onnan ulkenleu agro o`ndirisli gruppalarg`a agronomiyali1 1a`siyetlerine baylanisli,ekologiyali1 sharayatlarinin` ja1inlig`ina baylanisli,sapali 1a`siyetlerinin`,o`nimdarli1 da`rejesinin` ja1inlig`ina baylanisli bir 1iyli agrotexnikali1 ha`m meliortivlik ilajalr kerekligine baylanisli biriktiriu.
Topira1 bonitirovkasi (latinsha bon - dobrotnost`) - bul topira1ti o`nimdarlig`ina baylanisli saslisirmali baxalaw.Topira1 bonitirovkasi obe`ktiv belgilerdi salistiriu,topira1tin` 1a`siyetlerin ha`m rejimin ko`p jilli1 ortasha a/x eginin` o`nimi ar1ali bahalau.Bontirovkada negizi birlik egin san (ball ko`rsetkishleri ) alinadi.
Bontirovka na`tiyjesinde bir topira1ta г shiresine o`zinin` fizikali1 ximiyali1 biologiyali1 1a`siyetleri o`nimdarlig`i boyinsha jo1ari yamasa to`men ekeni ani1ladi. En` jo1ari ball 100.
Topira1tin` o`nidarlig`in og`an egilgen da1illardin` o`nimi ar1ali bahalau bontirovkasi delinedi. Bontirovkada bahalauda negizgi birlik etip san ko`rsetkishleri (ball alinadi). Bunda topira1tin` turi (tipi ) mexanmkali1 1urami (1um saz) ana jinis (magmaik metallorfin sho`gindi) ha`m o`simliklerden alinatug`in o`nim esap1a alinadi. Bug`an 1osimsha mexanizatsiyalastiriw da`rejesi (traktordin` kushi ha`m tb.) Mineral to`ginlerdin` turi (amoniy sul`fat superfofat x.b.) mug`darda (g`a 100-1о0 kg x.t.b. ) Isshi kushleri esap1a alinadi. Na`tiyjede 1aysi bag`darda awil xojali1 eginlerinen ko`p o`nim aliw mumkinshiligin aniqlaydi.(da`n paxta ot-sho`p x.t.b.) Bulardin` ha`mmesi a`dette 100 ball dep 1abil etiledi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
