Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

I. O‘quv faoliyatining asosida mavjud motivlar: 
1) ta'lim mazmuni bilan bog‘liq motivlar:o‘quvchini yangi faktlarni bilish-o‘rganishga, bilimlarni egallashga, turli 
vositalar asosida o‘rganilayotgan jarayonning tub mazmun-mohiyatini bilish, anglab yetishga yo‘naltiradi. 
2) o‘quv jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan motivlar: o‘quvchida ta'lim jarayonida turli xarakterdagi topshiriqlarni 
bajarish paytida intellektual faollik namoyish etishga, tafakkur qilish, mushohada yuritish, shuningdek, ta'lim jarayonida 
topshiriqlarni bajarish chog‘ida uchraydigan qiyinchiliklarni yengib o‘tish, ya'ni bolani natija bilan emas, balki ta'lim 
jarayonidagi faoliyatning qiziqarliligi bilan band qilib qo‘yish. 
II. Ta'lim faoliyati bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan motivlar. 
Keng ko‘lamdagi ijtimoiy motivlar: vatan, jamiyat, ota-ona va pedagoglar oldidagi burch motivlari. 
O‘zligini anglash motivlari (ta'limning kelajakdagi ahamiyatini his qilish, bo‘lajak kasbiy faoliyatga o‘zini 
tayyorlash va b.) va o‘z-o‘zini takomillashtirish, rivojlantirish ( ta'lim asosida o‘z shaxsini kamol toptirish). 
Tor doiradagi xususiy motivlar: maqtovga sazovor bo‘lish, yaxshi baho olishga intilish, tengqurlari orasida 
ajralib turish (xotirjamlik va farovonlik motivsiyasi), birinchi o‘quvchi bo‘lish, o‘z tengqurlari orasida munosib o‘ringa 
ega bo‘lish istagi (istiqbol motivatsiyasi). 
Salbiy motivlar: ota-onasi, o‘qituvchilari, tengqurlari orasidagi ko‘ngilsizliklardan qochish (ko‘ngilsizliklardan 
qochish motivatsiyasi). [
Усманова Э.З. Мотивационная эмоциональная регуляция мышления в условиях 
интеллектуального конфликта. – Тошкент: “Ўқитувчи”, 1993. – 104 с.]
A.K. Markovaning fikriga ko‘ra, motivlar sirasiga asosan bilish-anglash hamda ijtimoiy motivlarni kiritish 
mumkin. Agar ta'lim jarayonida o‘quvchilarda o‘quv fani mazmunini o‘zlashtirishga intilish kuchli bo‘lsa, u holda 
bolada bilish motivlarining mavjudligini e'tirof etish mumkin. Agar o‘quvchida fanga nisbatan atrofdagilarga bo‘lgan 
qiziqish ustun bo‘lsa, demak, unda ijtimoiy motivlar yetakchi ahamiyat kasb etadi. 
[Маркова А.К., Матис Т. А., 
Орлов А.Б., Формирование мотивации учения: Кн. Для учителя. –М.: 1990 г.] 
R.A.Mavlonova muallifligidagi “Shaxs faoliyatida motivatsiyaning ahamiyati” mavzusidagi ilmiy maqolada 
motivatsiya shaxs faolligi, hulqi va faoliyatini tartibga soluvchi muhim omil sifatida barcha insonlarda qiziqish 
uyg‘otishi aytib o‘tiladi, shaxs faoliyatida motivatsiyaning ahamiyati ko‘rsatib beriladi. [ “O’quvchilarning milliy 
ma’naviyatini shakllantirishda boshlang’ich ta’limning o’rni” mavzusiga bag’ishlangan ilmiy maqolalar to’plami. 
Nizomiy nomidagi TDPU. Toshkent. 2010-yil.] 
Xulosa qilishimiz mumkinki, pedagog-psixolog olimlar tomonidan yig’ilgan nazariy hamda amaliy bilimlar 
majmuidan kelib chiqib, ijobiy o’quv-biluv motivlarining rivojlanganlik darajasi o’quvchi shaxsining shakllanishiga 
ta’sir ko’rsatadi. Buning uchun bo’lajak o’qituvchilar o‘quvchilarda o‘quv-biluv faoliyatini motivlashtirishda 
zamonaviy pedagogik texnologiyalaridan foydalanishning shakllari va metodlarini samarali o’zlashtirishlari lozim. 
Demak, o’quvchilarda o’quv-biluv motivlarini oshirish bir qancha omillarga bog‘liq: 
- o‘qituvchi mahoratiga; 
- o‘quvchilarning qiziqishlariga; 
- o‘quvchilarning yosh va fiziologik xususiyatlari hisobga olinganligiga; 
- uzatilayotgan materiallarning izchilligi ta'minlanganligiga; 
- berilayotgan bilimlarning ko’rsatmaliligi va amaliy yo’nalganligiga; 
- o‘quv materiallari (mazmun-mohiyati, amaliy ahamiyati) ga; 
- didaktik va texnik vositalar (ta'limda AKT) samaradorligiga va h.k. 
O’quvchi uchun aynan uning diqqat va e'tiborini doimiy tarzda tortib turadigan faoliyat yoki ish turigina qiziqarli 
ekanligini unutmaslik lozim.
141 

---