Isteʼmol narxlarining yillar kesimida qiyosiy tahlili

Isteʼmol narxlarining yillar kesimida qiyosiy tahlili
2-jadval

Yillar	Isteʼmol narxlar miqdori	2011-yilga nisbatan(foizda)	O’tgan yilga nisbatan(foizda)
2011	19500.0	100%	100%
2012	24455.3	125.4%	125.4%
2013	30490.1	156.4%	124,6%
2014	37646.2	193.1%	123,4%
2015	44810.4	229.8%	119,0%
2016	51232.0	262.7%	114,3%
2017	72155.2	370.0%	140,8%
2018	124231.3	637.1%	172,2%
2019	195927.3	1004.8%	157,7%
2020	210195.1	1077.9%	107,3%
2021	244962.6	1256.2%	116,5%

Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan kelib chiqib, istemol narxlar miqdorining 2011-yilda boshlab to 2021- yilga qadar o’zgarish dinamikasini ko’rishimiz mumkin. Isteʼmol narxlar miqdori 2013-yil 2011-yilga nisbatan 56,4% ga oshgan, o’tgan yilga nisbatan esa 1,2%ga kamayganini ko’rishimiz mumkin. 2017-2018- yillarda istemol narxlar miqdori o’tgan yillarga qaraganda yuqori darajada oshgan. 2018-yil 2017-yilga qaraganda 31,4 foizga oshgan. Rivojlanib borishimiz natijasida isteʼmol narxlar miqdori ham oshib boraverdi. 2021-yil isteʼmol narxlar miqdori 2011-yilga nisbatan qariyb 10 barobarga oshgan. 2020- yilga nisbatan esa 9,2% ga oshgan. Shuni xulosa qilishimiz mumkinki, isteʼmol narxlar bu mamlakat rivojlanishining asosiy bo’g’ini hisoblanadi. Shuning uchun ham uning miqdori qancha ko’p bo’lsa, bu mamlakat uchun shunchalik foydali hisoblanadi

Endi isteʼmol narxlar miqdorini ekonometrik usullardan foydalanib prognoz qilishni ko’rib chiqamiz.Bunda biz korrelyatsion regression tahlil usulidan foydalanamiz.
Jarayonlar orasidagi bog’liqlik funksional va korrelyasion shaklda namoyon bo’ladi. Natijaning o’zgarishiga omillar ta’sirlarining yig’indisi to’liq mos kelishligini ifodalovchi bog’liqlik funksional bog’liqlik deb yuritiladi, agar mos kelmasa u korrelyasion bog’liqlik bo’lib hisoblanadi.
Funksional bog’liqlik har bir alohida sodir bo’lgan hodisa va jarayonda namoyon bo’ladi, korrelyasion bog’liqlik esa har bir sodir bo’lgan hodisada emas, balki u kuzatilayotgan ko’p sonli hodisaning o’rtacha ko’rsatkichida namoyon bo’ladi. Shuning uchun iqtisodiy jarayonlarni o’zaro bog’liqligini o’rganishda ko’p sonli hodisa va jarayonlarni qamrab olgan statistik to’plamdan foydalanib, korrelyasion tahlil usulini qo’llab tahlilni amalga oshirish kerak.
Korrelyatsion tahlilning mohiyati shundan iboratki, natijaviy ko’rsatkich bilan omilli ko’rsatkichlar orasidagi miqdoriy bog’liqlikni aniqlashdan iborat. Natijaviy belgi (Y) bilan omil (x) o’rtasidagi korrelyatsion bog’lanishni ifodalaydigan regressiyning chiziqli tenglamasi quyidagicha aniqlanadi : x . Natija bilan omil o’rtasidagi bog’liqlik bevosita bo’lganda, ushbu tenglamdan foydalanib, tahlilni amalga oshirish mumkin.
Bunda, Y- natija, x- omil ko’rsatkichi, – x nolga teng bo’lganda natija a0 ga ya’ni natijaviy ko’rsatkichga teng bo’lishini bildiradi, esa- x birlikka o’zgarganda u o’rtacha qanchaga o’zgarishini ifodalovchi koeffitsient (regressiya tenglamasining koeffitsient). No’malum parametrlar ( ) aniqlashda esa eng kichik kvadratlar usulidan foydalaniladi va quyidagi formula yordamida hisoblanadi:


Regression tahlil esa, natijaviy belgiga ta’sir etuvchi omillarning samaradorligini aniqlab beradi. Regression tahlil yordamida iqtisodiy hodisalarning kelajak davrlar uchun istiqbol miqdorlarini baholash va ularning ehtimol chegaralarini aniqlash mumkin.

Endi ushbu ma’lumotlardan foydalangan holda kelajakda kutilayotgan investitsiya miqdorini ushbu formulalardan foydalangan holda pastdagi jadvalda prognoz qilib topib olamiz.

y

x