Adabiyot 10 oxirgi 2-qism indd

muroot 
– 
hurmat, lutf
vaqf 
– mol-mulk 
qilib berilgan yer

---

115
?
?
Q o z i N i z o m. Xoqonimizning davlatlari zamoninda Buxoromiz 
tinchdir. Hech bir yoqda tinchsizliq bo‘lgani yo‘qdir.
N o d i r sh oh. Ibrohim otaliq degan kishi Buxorodan Samarkentga 
qochib, unda kuch to‘plab, Buxorog‘a necha yurushlar qilg‘an. Buxoroni 
yomon chopg‘an ekan, bu xabar to‘grimi?!
U l f a t. Shahanshoh hazratlari! Bir podshohning marhamati bilan 
davlatg‘a erishkandan soʻngra, o‘z sohib davlatlariga yog‘iqg‘an bunday 
odamlar har o‘lkada bor. Bunlar tezlik bilan jazolarini ko‘radirlar. Ibrohim 
otaliq ham shunday odamlardan edi, jazosini ko‘rdi.
N o d i r sh o h. Bir o‘lkada bo‘laturg‘an har voqeani tekshirmak, 
sabablarini izlab topmoq choralarini ko‘rmak shul o‘lkaning boshliqla-
riga lozimdir. “Yeganlari tuzni o‘yladilar”, “jazolarini ko‘rdilar”, “o‘lkamiz 
tinchdir”, deb o‘turmoq bilan hukumat ishi yurmaydir.
H a k i m b i y. Podshohi olamga belgulidirkim, bizni Buxoroda ko‘b 
el-uymoqlar yashaylar. Bunlar hammalari eskida beklik usuli bilan bosh-
qara edilar. Amir Temur Samarqandda kuchli markaziy bir hukumat 
qurg‘an bo‘lsa-da, butun umrini urush maydonlarinda o‘tkargani uchun, 
ellarimizni markaziy idoraga esindirmoq yo‘linda tubli bir ish ko‘ra ol-
magan. Amir Temur o‘lub, hukumati kuchsizlang‘ach, bu el-uymoqlar 
yana o‘zlari eski beklik usullariga qayta boshlaganlar. Shul vaqtlarda 
Dashti qipchoqdan biz o‘zbaklar bilan mang‘itlar keldik. Shayboniyxon, 
Abdullaxon kabi o‘zbek xonlari, markaziylikni kuch bilan saqlab keldi-
lar. Bunlarning umri ham ko‘b vaqtlari beklik usulini istaganlarga qarshu 
urushmoq bilan o‘tdi. Undan keyin o‘zbak hukumati ham kuchsizlandi. 
El-uymoqlarning boshliqlari o‘lkani kichkina bekliklarga ajratib, boshqar-
moq tilagi bilan yana ko‘tarildilar, o‘lkamizdagi tinchsizliqlarning sababi 
shu bo‘lsa kerak.
Tarixdan eslang, beklik qanday boshqaruv usuli edi? Markaziy Osiyo 
xonliklari va o‘sha paytdagi Yevropaning markazlashgan davlatlari bosh-
qaruvidagi asosiy farq nimada edi? 
N o d i r sh o h. Menim birinchi tilagim o‘lkangizning tinchlig‘idir. 
Bunday tartibsizliqlarni bitirmak lozim. El boshliqlaringiz, beklaringiz-
orasindan yog‘iylarini, yomonlarini ro‘yxat qilib, menga topshuringiz. 
Men unlarning hammasini “oq uyli” qo‘shun yasab, olib borarman. Ham 
sizning o‘lkangiz tinchlanadir hamda unlar, men bilan yurub, dunyo 
ko‘rarlar, hukumatlar, ellar, uluslar bilan kurashalar. Zamon bilan tonishib 
qaytarlar. 
Sizningcha, Nodirshohning “ro‘yxat” so‘rashdan asl maqsadi nima?
H a k i m b i y. Shahanshoh hazratlarining bu muborak fi krlari chindan 
foydali bir fi krdir. Albatta shunday qilinadir.