Abuzalova M

xitoy tilida
: син – yulduz, син-син – 
yulduzlar; 
hind tilida
: бхай – birodar, бхай-бхай – birodarlar; 
malay 
tilida
: orang – kishi, orang-orang–kishilar kabi. Tilimizda bu usulning 
to„liq takror 
(etak- etak paxta) 
va qisman takror (
qip - qizil, ko„m- ko„k, 
yam - yashil) 
tilimizgagina xos bo„lib, fanda "sadodosh takror" (слово- 
эхо) deb atalgan ko„rinishi ham keng tarqalgan 
(mayda- chuyda, she‟r- 
pe‟r, kitob -mitob, ko„k- mo„k, qizil- pizil). 
4.
So„z tartibi 
- grammatik ma‟no anglatishning yana bir vositasi. 
So„zlarning gapda ma‟lum tartibda oldinma-keyin joylashtirilishi ham 
grammatik ma‟no ifodalash uchun xizmat qiladi. Tilimizda ba‟zan shu 
vosita orqali so„zning qaysi kelishikda ekanligi aniqlanishi mumkin. 
Masalan, bunday holatlar xususan poetik nutqda keng uchraydi. So„z 
tartibi so„z birikmalari hosil qilishda yetakchi omillardan biri sanaladi. 
Chunonchi, 
keng dalalar 
(so„z birikmasi) - 
Dalalar keng 
(gap). So„z 
tartibi grammatik omili nutqda hamisha ohang bilan birga ish ko„radi. 
Shuning uchun yuqoridagi hosilalarning ohangi bir-biridan tubdan farq 
qiladi. Chunonchi, 
bir, ikki kitob- bir- ikki kitob 
birikmalarining ohangi 
har xildir. So„z tаrtibi хitоy-tibеt tillаri оilаsigа kiruvchi tillаr uchun judа 
muhimdir. Bu usul ingliz, frаnsuz tillаridа so„zlаrning gаpdаgi 
vаzifаlаrini, turkumini ko„rsаtаdi. 
5.
Ohang 
ham grammatik ma‟no ifodalashga xizmat qiladi. Bu 
vosita yordamida– 
a)
 
gapning turini ajratish mumkin
: Imtihon topshirdi. Imtihon 
topshirdi? Imtihon topshirdi! 
b)
 
gap bo„laklarini ajratish mumkin: 
Gulnora, singlim keldi
. 
Gulnora, singlim keldi! Gulnora singlim keldi. 
Birinchi gapda 
“Gulnora 

---

144 
“va “
singlim
“ so„zlari uyushib kelgan bo„lsa, ikkinchi gapda “
Gulnora
” 
so„zi undalma vazifasida kelgan, uchinchi gapda esa 
ism 
ma‟nosida 
kelgan. Ohangning so„z tartibi, so„zlarni bir-biriga bog„lash bilan uzviy 
aloqadorlikda voqelanishini takroran eslatib o„tish joiz. Yuqoridagilar 
buning yorqin dalilidir. 
6.