Abuzalova M

Payt ma‟nosining ingliz va o„zbek tillari tizimida voqelanishi 
So„z 
turkum- 
lari 
o„zbek tilida 
ingliz tilida 
 
fe‟l 
Hoz.zamon: 
yozaman, 
yozmoqdaman
. 
O„tgan zamon: 
yozdim, 
yozgan edim. 
Kelasi 
zamon: 
yozaman, 
yozmoqchiman
. 
Pres.: 
I write. I am 
writing. 
Past: 
I wrote. I had 
written. 
Future: 
I‟ll write. 
Ot 
Kun, kecha, kunduz, yil, 
sutka, 
fasl, 
sahar, 
asr, 
namozshom, oqshom, erta, 
peshin, tong, nahor , indin, 
bugun . 
Evening, 
day, 
night,centure, 
afternoon, 
morning, year, season, era, 
future,dawn, old (yosh); 
Sifat 
Tonggi, 
kuzgi, 
qishki, 
bahorgi, 
tunggi, 
sirtqi, 
kunduzgi, kechki; 
Fast, 
early, 
late,slow,short (day), long 
(night); 
Son 
Soat 
7da 
uyg„ondi. 
Mustaqilligimizga 13yil to„ldi. 
He came at 6 o„clock. 
Our 
republik 
was 
independent in 1991. 
Ravish 
Endi, hali, boya, doim, 
saharlab, 
ertalab, 
mudom, 
faqat; 
Never, 
ever, 
usually, 
often, ago, yet, now, then, 
nowadays, 
lately, 
after, 
before, untill, forever, 
always, meanwile, recently; 
Olmosh 
Shu-shu (Shu-shu Fotima 
kelmay 
qo„ydi); 
so„roq 
olmoshlari: 
qachon? 
qachondan 
buyon? 
qachongacha? 
 
When? 
ko„mak 
Sayin, sari (Ko„rgan sari 
… 

---

147 
-chi 
ko„rging kelaveradi); Yarim 
ko„makchi so„z: avval, keyin, 
so„ng;-gacha 
(qo„shimchasimon 
ko„makchi); 
qadar (sof 
ko„makchi); bilan (Qo„ng„iroq 
chalinishi 
bilan 
darsga 
kirdim); 
bog„- 
lovchi 
Dam…dam,…ba‟zan…ba‟zan, 
goh…goh; 
… 
yukla- 
ma 
Toki, -u, -yu (Qo„ng„iroq 
chalindi-yu, dars boshlandi). 
… 
 
Affik- 
satsiya 
-da (o„rin payt): 
peshinda
, 
-dan (chiqish): 
peshindan
, 
-ga 
(jo„nalish): 
peshinga 
qarab
… 
 
Ko„rinadiki, har bir tilning grammatik ma‟no ifodalash usul va 
vositalari farq qilgani hamda har bir til o„ziga xos ichki grammatik 
qurilishga ega bo„lganidek, o„zbek va ingliz tillarida payt grammatik 
ma‟nosini yuzaga chiqarish imkoniyatlari benihoya keng va o„ziga xos, 
farqlidir. 
Qiyoslanayotgan tillar tizimida (morfologik sathda) zamon 
tushunchasini ifodalovchi umumiy imkoniyatlarni – ot, sifat, son, ravish 
va fe‟l turkumlari misolida kuzatish mumkin. Demak, o„zbek tilidagi 
zamon otlari ingliz tilida vaqt munosabatini anglatuvchi otlarga, payt 
mazmunini bildiruvchi sifat va ravishlar ma‟lum jihatdan qiyoslangan til 
turkumlari xususiyatlariga o„xshab ketadi. Biroq o„zbek morfologiyasida 
ravishlar mustaqil ma‟noli o„zgarmas so„zlar bo„lsa, ingliz tilida sof 
ravishlardan tashqari yasama ravishlar hosil qilinishi mumkin (late- 
sifat, lately-ravish). Shuningdek, differensial belgilarni yana zamon 
kategoriyasini ifodalaydigan fe‟llar orqali aniqlash muhimdir: payt 
ma‟nosini o„zbek tilidagi fe‟llar zamon qo„shimchalari orqali (sintetik 
usulda) ifodalasa, ingliz tili fe‟llari analitik tillarga xos bo„lgan ichki 
fleksiya, suppletivizm orqali yuzaga chiqaradi. 

---

148 
O„zbek tili yordamchi so„zlar va kelishiklar vositasida ham payt 
ma‟nosini lisoniy ifodalashda keng imkoniyatlarga ega. Ingliz tilida esa 
bu vazifani predloglar o„z zimmasiga olgan (ingliz tilida predloglar 
kelishiklar vazifasini bajarishini esga oling). Mazkur jihatlar ham 
tillararo farqli tomonlarni ko„rsatib turibdi. 
Shunday qilib, zamon tushunchasini ifodalash imkoniyatlari 
tipologiyasi har bir tilning o„ziga xos sifatlarini namoyon etadi. 
Haqiqatan ham, til murakkab tizim bo„lib, inson tafakkuri shakllari, 
tushunchalarini izchil jilolantirishga qodir serqirra hodisadir.