Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

Uchinchi  nusxa 
-  bunda  mahsuldor  qatlamlar  uning 
g’tkazgich  bg’lmagan  qismida  linzalar  sifatida  namoyon  bg’ladi, 
ularni korrelyatsiya qilish imkoni yuq, chunki
 
ular har joy - har joyda 
mavjuddirlar. Bunday holatlarda agar hamma quduqlarning 30 % dan 
kami kollektorni ochgan bg’lsa, ular uchinchi nusxaga mansubdirlar. 
Qatlamdagi  neft-  gazlarning  xossalari. 
Neft  va  gazlarning 
xossalari ularning tarkibiga va mavjud sharoitni belgilovchi bosim va 
haroratga  bog’liqdir.  Qatlamni  qazib  chiqarish  jarayonida  undagi 
bosim  va  harorat  paydar-pay  g’zgaraveradi  va  bu  g’zgarish  neft-gaz 
aralashmasiga  g’z  ta’sirini  kg’rsatadi,  shuning  uchun  ular  bir 
kg’rinishdan boshqa kg’rinishga g’tishlari mumkin. Bunday holatlarni 
g’rganish zahiralarni hisoblashda, qazib chiqarish loyihalarini tuzishda 
va  qazib  chiqarishni  boshqarishda,  ishlatish  hamda  uzatish 
jarayonlarida bg’lajak ahvolni bilishga yordam beradi. 
Neft va gaz uglevodorodlarining aralashmasidan iborat bg’lib, 
ular  aksariyat  hollarda  kg’proq  metan  (parafin)  qatoridan  iborat 
(S
n
N
2n+2
) hamda naften qatori (S
n
N
2n
) va xushbg’y uglevodorodlardan 
(aromatik  S
n
N
2n-6
)  iboratdir.  Tabiiy  sharoitlarda  uglevodorodlar 
g’zining fizik holati bg’yicha SN
4
 dan S
4
N
10
 gacha gazlar, S
5
N
12
 dan 
S
1b
N
34
  gacha  suyuqliklar,  S
17
N
36
  dan  S
35
N
72
  gacha  qattiq  jismlardan 
iboratdir. 
Qatlamda  gaz  kg’p  bg’lgan  vaqtda  u  neftning  ustida 
joylashishi  mumkin,  lekin  g’sha  gazning  tarkibida  ham  neft  bug’ 
kg’rinishida  mavjud  bg’ladi.  Katta  bosim  ostida  gazning  solishtirma 
og’irligi  ortib,  engil  suyuqliklarnikiga  yaqin  bg’lib  qoladi.  Ana 
shunday  holatlarda  engil  uglevodorodlar  gazda  erib  ketadi.  Natijada 
neft  gazda  erib  ketish  holatlari  kuzatiladi.  SHunday  uyum  ishlatilishi 

---

 
54 
natijasida  bosim  va  harorat  pasayishi  va  uning  tarkibidan  suyuq 
uglevodorodlar kondensat tariqasida ajralib chiqishi kuzatiladi. 
Agarda qatlamda gaz kam va anchagina bosim mavjud bg’lsa, 
gaz  neftda  erib  ketadi  va  faqat  suyuqlik  holatida  namoyon  bg’ladi. 
YUqorida  keltirilgan  holatlarga  qarab  uglevodorodlar  qatlamda:  1) 
faqat gaz holatida, 2) gaz-kondensat holatida, 3) gaz-neft yoki nef-gaz 
holatida  va  4)  sof  neft  holatida  namoyon  bg’lishi  mumkin.  Neft-gaz 
uyumi  yoki  aksincha  gaz-neft  uyumi  deb  belgilashlik  gaz  va  neft 
miqdoriga  qarab  ajratiladi,  neft  uyumlarida  ozmi-kg’pmi  albatta  gaz 
erigan bg’ladi.
 
G’arbiy  Sibirda  gazogidrat  uyumlari  mavjudligi  aniqlandi. 
Bunda qatlam sharoitida gaz suv bilan qg’shilishgan holda gidrat hosil 
qiladi. SHunday konlar asosan mangu muzlik zonalariga joylashgan. 
Unday  konlarning  zahiralarini  hisoblash  va  ishga  solish 
boshqalariga nisbatan anchagina farq qiladi.