Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
 
3.6. Kollektorlarning g’gkazuvchanligi 
 
Tog’  jinslarining  bosimlar  farqi  mavjudligida  g’z  orasidan 
suyuqlik  va  gazlarni  g’tkazishi  -  g’tkazuvchanlik  deb  ataladi.  Tog’ 
jinslari anchagina g’ovaklikka ega bg’lishlari mumkin, lekin ularning 
g’tkazuvchanligi  nihoyatda  past,  ba’zilari  esa  kam  g’ovaklikka  ega 
bg’lsalarda  (masalan  ohaktoshlar),  lekin  yuqori  kg’rsatkichli 
g’tkazuvchanlikka  ega  bg’lishlari  mumkin.  Demak  g’ovaklik  va 
g’tkazuvchanlik orasida funktsional bog’liqlik mavjud emas. 
Tog’  jinslarining  g’tkazuvchanligi  zarralarning  katta-
kichikligiga bog’aliq. Aksariyat chg’kindi yotqiziqlar (qum, qumtosh, 
konglomerat,  ohaktosh,  dolomit)  ozmi  -  kg’pmi  g’tkazuvchanlik 
xususiyatiga  ega,  lekin  gillar  va  mustahkam  zichlangan  ohaktoshlar 
anchagina  tovak  bg’lsalar  ham  g’tkazuvchanlik  xususiyati  ularda 
kamdir. 
G’tkazuvchanlik  Darsi  birligi  bilan  ulchanadi.  Darsi  deb 
yopishqoqligi 1Spz ga ega bg’lgan suyuqliqning 1sm hajmdagi g’ovak 
jism  orasidan  1  atm,  bosim  farqi  orasida  sekundiga  1  sm
3
  sizib 
g’tgandagi g’tkazuvchanlikka aytiladi. Hozirgi vaqtda xalqaro birliklar 
sistemasida  uning  birligi  1m
2
  dir.  Darsining  m
2
  g’tkazish  uchun  uni 
10
-12
 kg’paytirish lozim: 1d =10
-12
 m
2
. 
Demak,  g’tkazuvchanlikning  fizik  ma’nosi  suyuqlik  yoki  gaz 
g’tishi lozim bg’lgan g’ovaklarning yuzasi bilan ifodalanar ekan. 
Umumiy(absolyut),  samarali(fazali)  ham  nisbiy  g’tkazuv-
chanlik tushunchalari mavjud. Umumiy g’tkazuvchanlik jinsning fizik 
xossasini  xarakterlaydi.  Kg’pincha  namuna  ekstraktsiya  qilingach, 
asbob  orqali  unga  gaz  haydaladi  (laboratoriyada)  va  shu  gazning 
g’tishi  jinsning  umumiy  g’tkazuvchanligini  belgilaydi.  Tog’  jinsi  har 
xil suyuqlik va gazlar bilan shimilgan holatda uning g’tkazuvchanligi 
suyuqlik  va  gazlarga  nisbatan  har  xil  kg’rsatkichga  ega  bg’ladi. 
SHuning  uchun  fazali  g’tkazgich  u  yoki  bu  suyuqlikning  jins 
g’ovaklarida  suv  va  gaz  mavjudligidagi  g’sha  suyuqlikka  xos 

---

 
44 
g’tkazuvchanligidir.  Bu  kg’rsatkich  faqatgina  tog’  jinsining 
g’tkazuvchanlik  xossasiga  bog’liq  bg’lmay,  uning  qancha  miqdorda 
va  qanaqa  suyuqlik  (gaz)  bilan  shimilganligiga  ham  bog’liqdir.  Bu 
kg’rsatkich  neft(gaz)  konlarini  tahlil  qilishda  muhim  ahamiyat  kasb 
etadi. 
Nisbiy  g’tkazuvchanlik  esa  samarali  g’tkazuvchanlikning 
umumiysiga nisbati bg’lib, g’lchovsiz kg’rsatkichdir. 
Masalan, faqat kerosin bilan tg’yingan holatdan 50% suv bilan 
tg’yingandagi  g’tkazuvchanlik  5  marta  kamayadi,  suv  bilan 
tg’yingandagi  80%  ga  etganda,  u  muhit  kerosin  uchun  o’tkazuvchan 
bg’lmay qoladi. Suv uchun bu holat biroz boshqacharoq kechadi. 
SHunday  qilib,  samarali  va  nisbiy  g’tkazuvchanlik  murakkab 
suyuqlik  uchun  hamda  uning  har  bir  tarkibi  uchun  umumiy 
g’tkazuvchanlikdan  ancha  kam  ekan.  Samarali  g’tkazuvchanlik  kon 
qazib  chiqarilish  jarayonida  g’zgarib  turuvchi  kg’rsatkichlardir. 
Boshlanishida  u  bir  kg’rsatkichga  ega  bg’lgan  bg’lsa,  qatlamda  gaz 
paydo  bg’lgach,  qatlamning  g’tkazuvchanligi  boshqa  kg’rsatkichga 
ega bg’ladi. SHular orasida suv paydo bg’lgach qatlamning neft uchun 
g’tkazuvchanligi  yanada  pasayadi  va  qatlamda  qoladigan  neftning 
mikdori oshaveradi. 
Laboratoriya 
sharoitida 
g’tkazuvchanlikni 
aniqlashda 
namunaning 
qatlam 
yg’nalishiga  nisbatan  qanday  sharoitda 
olinganligini  aniqlash  zarur,  chunki  qatlam  bg’yicha  g’tkazuvchanlik 
bilan unga perpendikulyar yg’nalishdagi g’tkazuvchanlik orasida farq 
mavjud. 
Kon  sharoitida  quduqlarni  tadqiq  qilish  va  ularning 
mahsuldorligini  aniqlash  vaqtlarida  qatlamning  g’tkazuvchan-lik 
xususiyatini aniqlash va baholash mumkin, chunki Dyupyui formulasi 
orasida  qator  kg’rsatkichlar  bilan  birgalikda  g’tkazuvchanlik 
koeffitsienti  ham  g’rin  olgan.  Mahsuldorlik  koeffitsienti  va  indikator 
egri  chiziqlaridan  foydalangan  holda,  bosimning  kg’tarilishini  tadqiq 
qilganda 
pezog’tkazuvchanlik 
koeffitsienti, 
g’tkazuvchanlik 
koeffitsien-ti va boshqa kg’rsatkichlarni baholash mumkin. 
Qatlamning g’tkazuvchanlik xususiyatini bilish konning qazib 
chiqarish  loyihasi  tuzish  va  keyinchalik  qazib  chiqarish  jarayonini 
tahlil  qilishda  juda  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  SHuni  taqozo  etish 
lozimki,  konni  ekspluatatsiya  qilish  jarayonida  uning  bag’ridagi 

---

 
45 
qatlamlarda  neftdan  tashqari  suv  va  gazning  paydo  bg’lishi  fazali 
g’tkazuvchanlikni  keskin  pasaytiradi  va  qatlamda  anchagina  neft 
bg’lgan holda quduqlarni 100% suv bosadi. SHuning uchun qatlamlar 
g’tkazuvchanligini mufassal g’rganish hamisha maqsadga muvofiqdir. 
Xuddi  shu  vajdan  ham  kon  qatlamlari  g’tkazuvchanligini  mujassam 
tahlil qilish juda katta ahamiyat kasb etdi. 
Mahsuldor 
kollektorlarning 
g’tkazuvchanligi  mikrometr 
kvadratning  mingdan  bir  necha  ulushidan  tortib,  to  5  gacha  bg’lishi 
mumkin (yoki 0,001 dan to 5 Darsigacha), aksariyat esa ular 0,05-0,5 
mkm
2
 orasidagi kg’rsatkichga egadirlar.