Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
 
3.9. Qatlam sharoitidagi neftlar 
 
YUqorida 
keltirilgan 
metanli, 
naftenli 
va 
xushbg’y 
uglevodorodlar  qatoridan  tashqari  neftlar  tarkibida  kislorod, 
oltingugurt, azot mavjudligi tufayli ularning xossalariga ta’sir qiluvchi 
naften  kislotalari,  qatron,  asfaltenlar,  parafin  va  sh.k.  ning  bg’lishi 
neftlarni  qazib  chiqarish  va  ularni  qayta  ishlash  jarayonlariga  ancha 
ta’sir  kg’rsatadi.  Ularning  miqdori  uncha  kg’p  bg’lmasa  ham,  lekin 
ular  neftlarning  er  ostidagi  holatiga  va  harakatiga  salmoqli  ta’sir 
kg’rsatadi. 
G’z tarkibidagi engil, og’ir va qattiq uglevodorodlar miqdoriga 
qarab  neftlar  turkum  va  turkumchalarga  bg’linadi.  Bunda  uning 
tarkibida  oltingugurt  qatron  va  parafinning  mavjudligi  ham  ancha 
ahamiyatga molik, 
O’tmishdan  sobiq  ittifoq  paytidagi  konlarning  neftlari 
tarkibida  oltingugurtning  mikdori  5-6%  ga  boradigan  hollari 
kuzatiladi.  Neftlarda  oltingugurt  sof  holda,  oltingugurt  vodorodi 
(serovodorod),  oltingugurt  birikmalari  va  smolasimon  moddalar 
merkaptan,  sulfid  va  disulfidlar  kg’rinishida  mavjud  bg’ladi. 

---

 
55 
Merkaptan  va  oltingugurt  vodorodning  neftlar  tarkibida  mavjudligi 
konda  ishlatiladigan  asbob-uskunalarning  emirilishiga  olib  keladigan 
zararli omillardandir. 
Oltingugurtning  neftdagi  miqdoriga  qarab  neftlar  kam 
oltingugurtli  (0,5%  gacha),  oltingugurtli  (0,5-2%  gacha)  va  kg’p 
oltishugurtli (2% dan ortiq) turlarga bg’linadilar.  
Asfalto-smolali  moddalar  g’z  tarkibida  kislorod,  oltingugurt, 
azot  mavjud  bg’lgan  yuqori  molekulali  birikmalardir.  YUrtimiz 
neftlari  tarkibida  ular  1-40%  orasida  mavjuddirlar.  Ular  kg’pincha 
og’ir  neftlarda  ko’p
 
uchraydilar.  Qatronning  mikdoriga  qarab  neftlar 
kam qatronli (18% gacha bg’lgan), qatronli (18-35%) va serqatroli (35 
% dan ortiq) turlariga ajratiladilar. 
Neftlarda  uchraydigan  parafin-qattiq  uglevodorod-  larning 
aralashmasi  -  parafin  va  tserezinlardan  iboratdir.    Parafin  (S
17
N
36 
- 
S
35
N
72
),  erish  darajasi  27-71°S,  tserezin  (S
36
N
74
-S
55
N
112
)  ning  ernsh 
darajasi  65-89°S  dan  iboratdir,  Bir  xil  harorat  darajasida  parafinga 
nisbatan  tserezin  barqarorroqdir,  uning  zichligi  va  qovushqoqligi 
yuqoridir. Neftlarda ularning miqdori 13-14% gacha va undan yuqori 
(Uzen konidagi neftda 35% parafin bor) bg’lishi mumkin. Neftlar g’z 
tarkibidagi  parafin  miqdoriga  qarab  kam  parafinli  (1,5%  gacha), 
parafinli  (1,5-6%)  va  kg’p  parafinli  (6%  dan  ortiq)  turlarga 
bg’linadilar. 
Ba’zi hollarda parafinning quruqlanish (qotish) darajasi qatlam 
haroratiga    tg’g’ri  kelib  qoladi  (Uzen  koni).  Qatlamda  parafinning 
qotishiga  yg’l  qg’ymaslik  uchun  unga  isitilgan  suv  yuborish  taqozo 
etiladi.