Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti geologiya, razvedka va gidrogeologiya

Tekstura.
Zarralarning o„zaro joylanishlariga qarab cho„kindi tog„ 
jinslari orasida quyidagi teksturalar uchraydi: a) tartibsiz tekstura - jinsni 
tashkil etgan material betartib joylashgan, ya‟ni aralashgan holatda 
bo„ladi. 
Bunday 
tekstura 
muz 
yotqiziqlariga 
- 
morenalarga,
konglomeratlarga va boshqalarga xosdir; b) varaqsimon va (qat-qat 
teksturalar) qat-qatlik yuza bo„ylab turli kattalikdagi donalar tez-tez 
almashinib turganligidan jins yupqa-yupqa varaqchalarga ajraladi; d) 
cherepitsasimon tekstura (varaqsimon teksturaning bir xili). Jins donalari 
osonlikcha yupqa, mayda taxtachalarga, ko„pincha bir-birini qoplaydigan 
cherepitsalarga ajraladi. e) yo„l-yo„l tekstura - qatlamlar yuzasi deyarli 
parallel yoki to„lqinsimon buriladi va asta-sekin yo„qolib ketadi. 
Ko„pincha cho„kindi jinslarning qat-qatligi va boshqa tuzilish xususiyati 
kichik jins bo„laklarida yaxshi ko„rinmay bir butun qatlamda yaqqol 
ko„zga tashlanib turadi. Bularni makrotekstura deb yuritiladi. 
Ko„pchilik cho„kindi jinslarning eng muhim belgisi bo„lgan qatlamlilik 
shu teksturaga kiradi. Qatlamlanish cho„kindi jinslar dengiz va chuchuk 

---

92 
suv havzalarida yoki quruqlikda hosil bo„lgan qatlamlangan jinslarda 
kuzatiladi. Bunday sharoitda hosil bo„ladigan qatlamlangan jinslarning 
mineral tarkibi ham, donachalarning o„lchami ham o„zgaradi. Mineral 
tarkibining o„zgarishi esa jins rangining o„zgarishiga sabab bo„ladi. 
Agar cho„kindilar tinch sharoitda to„plansa, to„g„ri yoki gorizontal 
qatlamlanish hosil bo„ladi. Bu esa to„plangan materialning tarkibi ancha 
katta maydonda o„zgarmaganligini ko„rsatadi. Agar cho„kindi shamol yoki 
suv oqimlari yordamida cho„ksa, qiyshiq yoki kesib o„tuvchi to„rsimon 
qatlamlanish vujudga keladi. 
Sement.
Cho„kindi jinslarning yirikroq donalarini birlashtiruvchi mayin 
donali yoki amorf massaga sement deb yuritiladi. sementlar turiga va 
paydo bo„lishiga qarab sinflarga bo„linadi. Bu to„g„rida to„xtab o„tmaymiz. 
Faqat ikkita asosiy gruppani, ya‟ni cho„kindi cho„kkan vaqtda hosil 
bo„lgan sementni va jins hosil bo„lgandan keyin o„sha jinsda oqib 
yuradigan eritmalardagi tuzlarning cho„kishidan hosil bo„lgan sementni 
eslatib o„tish kerak. sement va jins donalarining bir-biriga nisbati va 
shuningdek donalarning sementda joylanishi teksturaning muhim belgisi 
hisoblanadi. 
G‘ovaklik
. Cho„kindi tog„ jinslaridagi g„ovaklik juda katta amaliy 
ahamiyatga ega bo„lib, (neft geologiyasida, gidrogeologiyada va 
muhandislik geologiyasida) juda muhim tashqi belgilardan biri 
hisoblanadi. G„ovaklik bir necha xil omillarga bog„liqdir. Bularga jins 
tashkil qiluvchi donachalarning kattaligi, sementning miqdori va zichligi 
(ayniqsa qum-toshlar uchun) va jinsning ayrim qismi va uni tashkil qilgan 
zarrachalarning eritmalarda yuvilishi (ohaktoshlar, dolomitlar va 

---

93 
boshqalarda) kiradi. Jinslarni g„ovaklik darajasiga qarab quyidagicha 
ajratish mumkin: 
a) zich jinslar - g„ovaklari oddiy, ko„zga ko„rinmaydi; 
b) mayda g„ovakli jinslar - g„ovaklari mayda-mayda ko„rinadi; 
d) yirik g„ovakli jinslar - g„ovaklari 0,5-2,5 mm; 
e) ilma-teshik (kavernoz) g„ovak jinslar (ko„pincha ohaktoshlarda va 
dolomitlarda uchraydi) - katta kovaklari murakkab bo„shliqqa o„xshaydi. 
Ular erib ketgan chig„anoqlarni, shuningdek jinsning ayrim qismlarida 
saqlanib qolgan bo„shliqlarni eslatadi. Jinsning hajm birligi uning
g„ovaklik darajasiga bog„liqdir.