Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti geologiya, razvedka va gidrogeologiya

.
Asadov A.R.
– O„zFA, Geologiy va Geofizika instituti, katta ilmiy 
xodim, g-m.f.n., dotsent.
 
© Toshkent davlat texnika universiteti, 2016 

---

3 
 
1-amaliy mashg‘ulot 
 Yer po‘stining mineral tarkibi. Jins hosil qiluvchi minerallarning 
fizik xossalari. 
Yer qobig„ining ichida va uning sirtida bo„lib turadigan xima-xil fizik-
kimyoviy va termodinamik jarayonlar natijasida vujudga kelgan tabiiy 
kimyoviy birikmalar yoki sof tug„ma elementlar 
minerallar
deb yuritiladi. 
Yerning ustki qattiq qobig„i litosfera deb ataladi. U turli tog„ jinslaridan, 
kamroq ma‟danlardan tuzilgan. Tog„ jinslari va ma‟danlar har xil 
minerallardan tashkil topgan. Bu termin qadimiy “mineral”, ya‟ni ma‟danli 
tosh, ma‟danning parchasi degan so„zdan kelib chiqqan. 
Minerallar Yer qobig„ida sodir bo„ladigan xilma-xil fizik-kimyoviy 
jarayonlarning tabiiy birikmalaridan iborat. Tabiatdagi minerallar, asosan 
qattiq holatda uchraydi, lekin simob, suv va neft kabi suyuq minerallar 
ham bor. Gazsimon minerallardan esa karbonat angidridi, vodorod sulfidi, 
sulfid angidrid gazi va boshqalarni misol qilib ko„rsatish mumkin. 
Hozirgi vaqtda taxminan 4000 dan ortiq minerallar va ularning turlari 
aniqlangan. Tog„ jinslarining hosil bo„lishida, asosan faqat 50 taga yaqin 
mineral qatnashadi. Bunday minerallar jins hosil qiluvchi minerallar deb 
yuritiladi. 
Jins hosil qiluvchi minerallarning paydo bo„lish qonuniyatlarini, tarkib 
va fizik xossalarini bilmasdan turib tog„ jinslarini o„rganish mumkin 
emas. 
Minerallarning fizik xossalari.
Minerallarning muhim fizik xossalarini 
aniqlashda 
kimyoviy, 
termik 
va 
boshqa 
analizlar 
natijalaridan 
foydalaniladi. Ularga quyidagilar kiradi: 

---

4 
Morfologik xossalari - kristalli shakllari, ularning tabiiy o„simtalari, 
agregatlarining tuzilishi, konkretsiyalar, jeodalar, oolitlar. 
Optik xossalari - mineral bo„lagining rangi, izining rangi, tiniqligi, 
yaltiroqligi. 
Mexanik xossalari - mineralning qattiqligi (Moos shkalasi), ulanish 
tekisligi, sinishi va mo„rtligi. 
Kimyoviy xossalari - xlorid kislota bilan o„zaro reaksiyasi, erishi, 
mazasi va hidi. 
Boshqa xossalari - solishtirma og„irligi va magnitlik xususiyati. 
Talabalar minerallarning fizik xossalarini yaxshi o„zlashtirishlari uchun 
quyida ularning qisqa ta‟rifini keltiramiz.