Абдурахим Эркаев мйънавият вд таравдиёт



Download 14,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet270/273
Sana28.02.2022
Hajmi14,2 Mb.
#474727
1   ...   265   266   267   268   269   270   271   272   273
Bog'liq
Маънавият ва тараққиёт

танцидий ва ижодий ру^идир.
Эркин тафаккур \ар кандай 
фикрни кур-курона кабул килмайди. Уни та\лил элагидан 
^гказади, маъкул келмаса, инкор этади. Заиф, буш, уз 
назарида хато ёки бирёклама жи\атларини танкид килади. 
У шунчаки узга фикрни маъкуллаш ёки танкид килиш 
билан чекланиб колмайди, балки уни ривожлантиришга, 
Узини кизиктирадиган \одисалар билан боглашга \аракат 
Килади. Айнан шу хусусиятда унинг фаоллиги ва муста- 
киллиги намоён булади.
Албатта, тафаккур эркинлиги га хизмат килувчи омил­
лар орасида 
холислик

илмийлик
(назарий тафаккур учун


Маънавият ва тафаккур эркинлиги
471
к^прок; хос), масалага 
\гр
томонлама ёндашув, система- 
вийлик каби негизий талабларни ёддан чикармаслик ке­
рак. Масалага бирёклама ёки нохолис ёндашиш тафаккурни 
хато хулосаларга олиб келади, уни узга фикрга ёки догма­
тик андозага тобе килиб кУяди. Илмий далилларни инкор 
этиш, \исобга олмаслик \акида 
\ам
шундай дейиш мум­
кин. Формализм нуктаи назаридан ёндашув к^п лолларда 
мураккаб, зиддиятли \одисаларни юзаки тушунишга
пировардида хато килишга сабаб булади.
Холислик ва илмийликка интилиш, масалага 
%ар томон­
лама ва системавий ёндашиш, танкидий ва ижодий рух,
тафаккурда тарихийлик ва замонавийлик
уртасидаги уй- 
рунликни ва мувозанатни таъминлайди. Агар тарихийлик 
ва замонавийлик *исобга олинмаса, тафаккур яна бирёк- 
лама хулосаларга келиши \еч ran эмас. Масалан, айрим 
Утмишда колиб кетган, анахроник турмуш коидалари ва 
меъёрларининг ортикча ба\оланиши, уларни тиклашга ва 
муста^камлашга бе^уда уринишлар хавфли окибатларга 
олиб келиши мумкин.
Диний-экстремистик окимлар таъсирига тушган айрим 
кишилар тафаккури ва хатти-\аракатларида биз бундай 
уринишларни кузатмокдамиз. Ёки, аксинча, замонавий 
тараккиёт талабларини бирёклама тушуниш мумтоз кадри- 
ятларни у ёки бу даражада паст ба^олашга, маданий ме- 
росга нисбатан нигилизмга й^л очади, миллатнинг теран 
тарихий илдизлари билан алокани заифлаштиради. Биринчи 
*олатда бузгунчи, реакцион диний-экстремистик ёки мил­
лий маздудлик гояларига нисбатан мафкуравий иммуни­
тет етарли даражада пайдо булмайди. Иккинчи ^олатда эса 
миллий нигилистик, сохта демократия гояларини таргаб 
этувчи, аслида гаразли геосиёсий максадларни кузловчи 
мафкурага нисбатан зарур иммунитет вужудга келмайди.
Шу боис тафаккурда тарихийлик ва замонавийлик та- 
мойилларини мутаносиб ривожлантириш зарур. Бунинг 
учун, бир томондан, мумтоз миллий кадриятларга, мада­
ний меросга, иккинчи томондан, \озирги замон кадри- 
ятлари — инсон \укуклари, хркикий демократия ва *.к. — 
илмий техника ютукларига ва тараккиёт тенденцияларига 
(глобаллашув ва интеграцияга) холис ва илмий муноса­
батни шакллантиришга жиддий эътибор каратмок зарур.


472
Абдурщим Эркаев
Эркин тафаккур
кенг маънода оламни, тор маънода 
конкрет вазиятни 
адекват,
яъни имкон даражасида, тула- 
лигича, бузмасдан, холис ва объектга мос равишда 
акс
эттиради.
Адекватлик эркин тафаккуриинг мухим белги- 
ларидан ва мезонларидан биридир. Тафаккур тахлил эта­
ётган объектига нисбатан, у статик ёки динамик ходиса 
буладими, моддий (материал) ёки маънавий (идеал) ходи- 
са, онг, рух буладими, бундан цатьи назар, холис ва мос 
ёндашиши, илмий усулларга таяниши лозим. Масалан, 
икгисодиётни биологик, психологик ёки тор сиёсий, маф­
куравий тушунчалар асосида туфи талкин килиб булмай- 
ди. Бошка илмларга оид тушунчалар ва усуллардан маъ­
лум даражада фойдаланиш мумкин, аммо икгисодиёт энг 
аввало ва асосан иктисод илми тушунчалари ва конуни- 
ятлари оркали тахлил этилиши керак. Худди шундай ру- 
хиятни икгисодиёт ёки математика илми ёрдамида тушун- 
тириш мумкин эмас.
Адекватлик факат юкоридагилар билан чегараланмай- 
ди. 

Download 14,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   265   266   267   268   269   270   271   272   273




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish