Abdullayeva sarvinoz

“sabrsizlanmoq,  shoshilmoq”ma’nosini  anglatib  kelgan.  Bu  esa  adibda  so’z 
qo’llash mahoratining naqadar boyligini bildirmoqda va  badiiylikni ta’minlashga 
xizmat qilmoqda.  
Birisi-shoshilmoq, biri-ko’zi –och,  
Biri jaholatdir, yaqinlashma,qoch. 

---

82 
 
To’rtinchi-yovuzlik, buzuqfellilik, 
                                      Oxirgisi-yolg’on, qo’pol tillilik. 
  (Qutadg’u bilig. 45-bet) 
Mazkur  “buzuq fe’l” birikuvida ham ma’no ko’chishi –metafora hodisasi yuzaga 
kelgan  va  bunda  “buzuq”  so’zi  ko’chma  ma’noda  qo’llangan.  “Buzuq” 
leksemasining  asl  ma’nosi  “buzilib  yaroqsiz  holga  kelgan,  ishdan  chiqqan” 
(O’.T.I.L.  I  tom.146-bet)  ma’nosidir.  Ushbu  “buzuq  fe’l”  birikuvida  esa  asl 
ma’nodan yo’ldosh sema “qoidaga to’g’ri kelmaydigan, noto’g’ri” hosil bo’lgan va 
natijada  yo’ldosh  semadan  o’sib  chiqqan  “axloqi  yomon,  yaramas  ”  manosi 
yuzaga kelgan. Bu esa baytda badiiylikni oshirib,   ekspressivlikni ta’minlamoqda.  
Saodatli erur moli yo’q gadoy,  
Borga toqat qilsa, uning ko’ngli boy. 
 (Qutadg’u bilig.135-bet) 
Mazkur “ko’ngli boy” birikuvida so’zlardagi ma’no ko’chishining metafora 
usuli  hosil  qilingan  bo’lib,  bunda  ikki  belgi-xususiyat  o’rtasidagi  nisbiy 
o’xshashlikka asoslanilgan.
35
 Boy so’zi asli  “kishi kuchidan foydalanish hisobiga