48
X U L O S A
Badiiy adabiyot-ijtimoiy ong shaklning eng faol sohasidir. U hayotni
har taraflama chuqur tasvirlashi bilan fanning boshqa sohalaridan ajralib
turadi.
Obrazlilik - badiiy in’ikosning eng asosiy belgisi bo‘lib, u hayotni
jonlantirib, badiiy bo‘yoqlarda tasvirlab, inson tuyg‘ulariga ta’sir qiladi.
Ma’lumki, badiiy adabiyot qanday yashashni emas, qanday
yashamaslik kerakligini ham o‘rgatadi.
Adabiyotning badiiyligi uning obrazligidan kelib chiqadi. Badiiylik
deganda voqealikni hayotiy, jonli kartinalarda, o‘quvchida estetik zavq, jonli
tasavvur uyg‘otadigan qilib tasvirlash darajasi tushuniladi. Badiiylik asarda
hayotning haqqoniy aks ettirilishi, xarakterlarning tipikligi, san’atkor talqin
etgan ijtimoiy idealning muhimligi, asarning xalqchilligi, yozuvchining shakl
va mazmun elementlarini bir-biriga mutanosib qilib uyushtirishi kabilar bilan
belgilanar ekan, bu fantastik janrdagi asarlar uchun ham xosdir. CHunki bu
asarlarda voqealikni mohiyati haqqoniylik bilan ochiladi, yuksak insoniy
fazilatlar ulug‘lanali, ilg‘or g‘oyalar ifodalanadi: kompozitsiya mukammal,
til obrazli va shirali, barcha shakl elementlari g‘oyaviy mazmunga mos
bo‘ladi. Ularning yuksak badiiyligi ana shularda ko‘rinadi.
Keyingi yillar o‘zbek adabiyotida turli xil talqinlarning, xususan, tiriklik va
o‘lim falsafasining badiiy asardagi ifodasi, ruhiyat olamini tadqiq etuvchi turli
tamoyillar ustuvorligi sezilmoqdaki, buni adabiy-badiiy izlapishlar, mavjud
ijtimoiy sharoit yaratgan voqeliklar bilan izohlamoq mumkin. Ammo har
qanday yangilik eskilikdan "homila" olib etilishini unutmaslik lozim. Zero,
so‘z aytilgan, mohiyat eskirgan, ammo ifoda yangichadir. SHu nuqtai
nazardan noan’anaviy tamoyillar etakchiligida adiblarimizning shaxs
ruhiy holatlari bo‘rtib ko‘rinuvchi, qahramonning hech bir aqidalarga, qonun-
qoidalarga sig‘maydigan holatlari o‘ziga xos chizgilar bilai aks etayotgan
49
asarlar yozayotganligi, borliqqa o‘zgacha nazar tashlash, mohiyatning
sayqallanishi va ifodaning yangiligi natijasidir. YOzuvchilarimizning
an’anaviy tasvirlardan chekinib, yangicha yo‘nalishda ijod kilayotganligi
boshida biroz noqulaylik tug‘dirgan bo‘lsa ham, adabiy asarga bu xilda
yondashuv badiiyat qonuniyati doirasida adabiyotshunoslikning rivojlanishiga
monelik qilmasligini ko‘rsatayapti. Zero, har qanday talqin va tahdil asosida
inson taqdiri, uning mohiyati, tiriklik va o‘lim falsafasining inson hayotidagi
o‘rni yotadi. Adabiyotning bosh vazifasi ham insonni, uning borlig‘ini
badiiy tadqiq etishdan iborat. YAngi o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos ifoda
yo‘sinlari yaratayotgan ijodkorlar asarlarida hayot falsafasining anglangan,
biroq inson ruhiyati oniy holatlarining talqini kuzatiladi. Ifoda tarzi, badiiy
asarlariga yakun bo‘lgan xulosalarning favqulodda adabiy bahslarga sabab
bo‘lganining siri ham adiblar taqdim etgan noan’anaviy tasvir usulidir.
Insonning haqiqiy qiyofasini ruhiy iztiroblar belgilaydi. Iztiroblar
kitobxon qalbiga ta’sir o‘tkazadi. Tabiiyki, bu ta’sirlar natijasida qalb
ezgulashadi. Ezgulikka da’vat badiiy adabiyotning asosini tashkil etadi. SHu
tufayli inson ko‘ngli adabiyotga hamohangdir.
Xulosa qilib aytganda, o‘zbek adabiyotida fantastik janrning
shakllanishi eng qadimgi davr yozma adabiyotdan boshlanib, asrlar osha
rivojlanib bugungi kunda jahon adabiyoti durdonalaridan ta’sir olib sayqal
topib bormoqda. Agar tom ma’nodagi o‘zbek fantastikasining yuzaga
kelishini 60-yillar deb belgilagan bo‘lsak, hozirda u o‘zbek adabiyotida
T.Malik, X.SHayxov, M.Mahmudov, B.Xoshimxo‘jaev, M.Xidir singari
fantast yozuvchilar barakali qalam tebratmoqdalar. Bu yozuvchilar birinchi
fantast yozuvchilar bo‘lsa ham, o‘zbek fantastikasi bo‘shliqdan paydo
bo‘lgan emas. Zero, o‘zbek adabiyotida fantastika elementlari eng o‘tmish
zamonlardan, xususan, folklordan mavjud bo‘lib, qadimiy va boy tarixga
egadir.
50
Bugungi kunda yaratilayotgan fantastik asarlar yoshlarimizni yuksak
ma’naviy, qahramonlik, milliylik ruhida tarbiyalashga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
