|
3
MUNDARIJA:
KIRISH......................................................................................
4
I
BOB
O‘ZBEK
FANTASTIKASINING
SHAKLLANISH
ILDIZLARI VA YO‘LLARI...................................................
10
II
BOB
O‘ZBEK FANTASTIKASI YANGI BOSQICHDA..............
21
XULOSA....................................................................................
48
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR..................................
51
4
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. O‘zbek adabiyoti hamisha jamiyat hayotining
muhim muammolarini badiiy yoritib kelgan. Bu, ayniqsa, mustaqillikka
erishganimizdan keyin yanada to‘laroq namoyon bo‘lmoqda. Sababi, bugungi
kundagi
adabiyotimizga
nazar
tashlaydigan
bo‘lsak,
unda
yangi
yo‘nalishlarni va oqimlarni, uslublarni va janrlar xilma-xilligini, rang-
barangligining guvohi bo‘lamiz. Bu esa o‘z navbatidagi mamlakatimizda olib
borilayotgan demokratik jarayonlar, eng asosiysi, badiiy ijodga ta’lluqli
bo‘lgan ijod erkinligi bilan bog‘liqdir.
XX asrda, ayniqsa, ikkinchi jahon urushidan keyin fan va texnika
jamiyat rivojlanishida beqiyos darajada ulkan rol o‘ynay boshladi. Bu esa o‘z
navbatida ilmiy fantastikaning tez sur’atlar bilan o‘sishiga olib keldi. Atom
va yadro jarayonlarini boshqarish, elektronika, kibernetika, genetika,
ufologiya singari fanlarining rivojlanishi, koinotni inson tomonidan
o‘zlashtirish kabi tarixiy voqealar ilmiy fantastikaning to‘g‘ri yo‘ldan
borayotganlidan dalolat beradi. Zero, undagi ilmiy farozlar fan-texnika
taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlarini to‘g‘ri belgilab bermoqda edi. SHuni
ham aytish kerakki, ilmiy fantastika bugungi kunda fan-texnika muammolari
doirasidan chiqib, ijtimoiy-falsafiy masalalarni ham kamrab olmoqda.
Bugungi kunda xalqimizning madaniyati va ma’naviy salohiyati o‘sib
bormoqda. Biz o‘zligimizni anglab, milliy va ma’naviy-madaniy
qadriyatlarimizni tiklab olib jahon ham jamiyatida o‘zimizning munosib
o‘rnimizni tonishga intilayapmiz. Zero, “.. xalqning ma’naviyati va
madaniyati uning haqiqiy tarixi va o‘ziga xosligi qayta tiklanayotganligi,-deb
yozadi hurmatli prezidentimiz I.A.Karimov,- jamiyatimizni yangilash va
taraqqiy ettirish yo‘lidan muvoffaqiyatli ravishda olg‘a siljitishda ham
5
qiluvchi, ta’bir joiz bo‘lsa, belgilovchi ahamiyatga egadir”.
1
Xalq ma’naviy
olamining boyishida esa badiiy adabiyotning o‘rni va roli beqiyosdir.
Badiiy adabiyotning tur va janrlari xilma-xil va rang-barang
bo‘lganidek, ularda ko‘tariladigan hayotiy muammolar ham serjilodir. Bu esa
har bir adabiy tur va janrlarning o‘ziga xosligi, tasvir ko‘lami hamda
mazmuni, syujeti va kompozitsiyasidan kelib chiqadi. O‘zbek adabiyotida
shunday bir qiziq hodisalardan biri-ilmiy fantastikaning tug‘ilishidir.
“Fantastika” tushunchasining o‘zi juda keng va murakkab, shu bilan
birga nisbiy xarakterga ega. Bu tushunchaning kengligi turning xilma-xilligi
bilan bog‘liq. Fantastika to‘g‘risida gapirganda, biz ilmiy, serguzasht va
noilmiy fantastikani tushunamiz. Zotan, badiiy osardagi fantastik
elementlarning o‘rni yozuvi dunyoqarashi, janr, g‘oyaviy estetik omillar,
shuningdek, yozuvchi niyatining amalga oshiruv usullari va xarakteri orqali
aniqlanadi.
Umuman, ilm-fanda fantastikani ikki asosiy guruhga tasnif etish qabul
qilingan. Bu ajratish fantastikaning qay yo‘sinda, qay usulda yaratilganiga
qarab tasnif etiladi. Albatta, bu tasnifni o‘zi nisbiydir.
Bularning birinchisi, fan va texnika yordamida inson yoki tabiat
tomonidan yaratiladigan g‘aroyib hodisa va narsalar. Ikkinchisi, g‘aroyibotlar
g‘oyri-tabiiy kuchlar tamonidan yaratiladi.
Albatta,
fantastika
qanday
shaklda
namoyon
bo‘lmasin
va
shakllanmasin, u birinchi navbatda real haqiqatni anglash, olamning,
borliqning paydo bo‘lish sir-asrorlarini tushintirishga intilish shakli sifatida
paydo bo‘lgan. U o‘zining butun tarixiy rivojlanish jarayonida hayotni badiiy
aks ettirishning o‘ziga xos usuli sifatida shakllandi va inson ongining o‘sishi
1
.Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида. Тошкент, Ўзбекистон, 1995,
139-140-бетлар
6
bilan bog‘liqda juda murakkab hamda davomiylikdagi rivojlanish yo‘lini
bosib o‘tdi.
Albatta, fantastik adabiyotining shakillanish sargashlarida ilmiy-
texnikaviy taraqqiyot, xususon, Jyul Vern asarlarining paydo bo‘lishi muhim
rol o‘ynadi. Zero, Jyul Vern asarlarida hali hayotda, turmushda bo‘lmagan,
keyinchalik amalga oshgan ko‘plab kashfiyotlar, ixtirolar tasvirlar berildi.
Zero, birgina uning «Kapitan Nemo» asarida suv osti kemasi, suv osti
skafandrlarining tasvirlanishi keyinchalik texnik ixtirolarning yaratilishiga
olib kelgan. Demak, badiiy fantastika hali inson qo‘li, aqli etmagan koinot
deb atalish buyuk ummoning, cheksiz gallaktikalarining ehtimoldan uzoq
yoki yaqin bo‘lgan sir-sinoatlarini, asrorlarni tasvirlash qudratiga ega.
Bugungi kunda ilmiy-fantastik janr nafakat rivojlangan Evropa va
amerika adabiyotlari uchun xos bo‘lmasdan, balki oldinlari bunday mustaqil
janrga ega bo‘lmagan o‘zbek, qaroqalpoq, qozoq, qirg‘iz adabiyotlarida
shakllanib rivojlanib bormoqda. Bu adabiyotlarda ilmiy fantastik janrning
shakllanishi fan-texnika inqilobi asrning samarasi, shu bilan birga, jahon
ilmiy fantastikasining ta’siri ostida ham rivojlanmoqda.
Bugungi
kunda
o‘zbek
adabiyotida
T.Malik,
X.SHayxov,
M.Mahmudov, B.Xoshimxo‘jaev, M.Xidir singari fantast yozuvchilar qalam
tebratib ijod qilmoqdalar. Tilga olingan yozuvchilar birinchi fantastlari bo‘lsa
ham, o‘zbek fantastikasi bo‘shliqdan paydo bo‘lgan emas. Zero, o‘zbek
adabiyotida fantastika elementlari eng o‘tmish zamonlardan, xususan,
folklordan mavjud bo‘lib, qadimiy va boy tarixga egadir.
Xullas, bu janrning badiiy imkoniyatlarini aniqlash, tahlil etish,
yozuvchining mahorat sirlarini ochib berish adabiyotshunosligimizdagi eng
dolzarb masalalardan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
