Abdijamilova biybisanem abdiraximovna

ulıwma orta hám orta arnawlı 
bilimlendiriw basqıshları baslawısh bilimlendiriw
 
(1-4 klasslar),
tayanısh orta 

---

5
bilimlendiriw (5-9 klasslar)
hа`m
orta bilimlendiriwden (10-11 klasslar)
ibarat 
ekeni, orta arnawlı bilimlendiriw bolsa akademiyalıq liceylerde toǵız jıllıq tayanısh 
orta bilimlendiriw tiykarında eki jıl dawamında ámelge asırılıwı hám bilim 
alıwshılardıń intellektual qábiliyetleriniń tez rawajlanıwı, sonıń menen birge tereń 
stratifikaciyalasqan(dárejelerge 
ajıratılǵan), 
kásip-ónerge 
hám 
shaxsqa 
baǵdarlanǵan bilim alıwdı támiyinlew keltirilgen. Bunnan tısqarı, professional 
bilimlendiriw baslawısh, orta hám orta arnawlı professional bilim dárejelerine 
ajıratıldı. 
Baslawısh
professional bilimlendiriw
 
kásip-óner mekteplerinde 9-klass 
pitkeriwshileri tiykarında biypul kúndizgi bilimlendiriw formasında eki jıllıq 
integraciyalasqan baǵdarlama tiykarında ámelge asırıladı. 
Orta professional 
bilimlendiriw
 
kollejlerde mámleket buyırıtpası yaki tólew-shártnama tiykarında
dawamlılıǵı eki jılǵa shekemgi bolǵan kúndizgi, keshki hám sırtqı bilimlendiriw 
formaları boyınsha, 
orta arnawlı professional bilimlendiriw
 
bolsa texnikumlarda 
mámleket buyırtpası yaki tólew-shártnama tiykarında dawamlılıǵı keminde eki jıl 
bolǵan kúndizgi, keshki hám sırtqı bilimlendiriw formaları boyınsha ámelge 
asırıladı. 
Bul Nızamnıń qabıl etiliwi sociallıq baǵdarda alıp barılıp atırǵan 
reformalardıń ámeliy ańlatılıwı bolıp, bilimlendiriw tarawındaǵı qatnaslardı 
tártipke salıw menen birge, bilimlendiriw sıpatın zaman talapları dárejesine 
kóteriwge xızmet qıladı. 
2021/2022-oqıw jılınan baslap ulıwma bilimlendiriw 
orınları pitkeriwshileri óz intası hám qızıgıwshılıǵına say kásipti tańlap alıwı, 
miynet bazarında múnásip ornın tabıw, kásiplik iskerliginde tabısqa erisiw ushın 
«Kásipke baǵdarlaw sisteması » qollanıladı. 7-klasstan baslap oqıwshılar arasında 
interaktiv sorawnamalar ótkerilip, kásip-ónerge bolǵan qızıǵıwı anıqlanadı hám 
olardıń maǵlıwmatlar bazası jaratıladı. 7-klass oqıwshıları ushın hár ayda bir 
márte «Kásipler álemine sayaxat » temasında arnawlı kurslar, 8-klass oqıwshıları 
ushın hár sherekte keminde bir márte «Meniń keleshektegi kásibim» temasında 
seminar-treningler alıp barıladı. 9-klass oqıwshılarınıń kásiplik meyilligi boyınsha 
ótkerilgen pedagogik-psixologiyalıq diadnozlar tiykarında anıq ishshi kásipler 
boyınsha kásip-óner mekteplerinde tálim alıwı múmkin bolǵan óqıwshılar 

---

6
ortasında kásipke baǵdarlaw isleri alıp barıladı. Sistemanıń abzallıǵı - oqıwshılar 
sistemalı tárızde kásip-ónerge baǵdarlanıp barıladı, sanalı tárizde kásip tańlawǵa 
hám kásipti durıs tańlawǵa erisiledi.
Búgingi kúnde bilimlendiriw sistemalarında kásiplik baǵdarǵa júdá kem 
itibar qaratılıp kelinbekte. Kásipke baǵdarlaw kóbinese test ótkeriw, stendler 
menen kórgizbe islew menen sheklenedi. Bulardıń hámmesi orta mektep 
oqıwshılarıńın kásiplik tárepinen ózın-ózi ańlawǵa tosqınlıq qıladı hám kásip 
tańlawda qáteliklerge alıp keledi.
Qáteler, óz náwbetinde, jaslardıń den-sawlıgına, psixologiyalıq halatına, 
pútin jámiyetke hám mámleketke zıyan jetgizedi. Sebebi tańlanǵan kásiptiń 
mazmunı hám insannıń imkaniyatları arasındaǵı sáykessizlik onıń miynet 
ónimdarlıǵın sezilerli dárejede páseytiredi. Tańlanǵan qánigeliklerden narazılıq 
kóplegen talabalar, jas isshiler, xızmetkerler jańa oqıw orınları yaki jańa is 
orınların izlewge májbúr bolıwǵa alıp keledi. Kadrlar almasıwı payda bolıp, 
olardıń biypul bilim aniqlaydıwları ushın pul aj`ıratadı, bul bolsa mámleketke júdá 
úlken zıyan jetgizedi. 
Dún‘yada 50 mınǵa shamalas kásipler bar bolıp, oǵan jıl sayın 500 ge jaqın 
túri qosılıp baradı eken. Olardıń ishinen ózimizge kereklisin qalay tańlap alıwǵa 
boladı? Biz olardıń qanshasın bilemiz? Kásip tańlawda neni baǵdar sıpatında 
alıwǵa boladı? Mektepti pitkergennen soń kim bolmaqshısan? degen sorawlarǵa 
kópshilik mektep oqıwshıları juwap bere almaydı. Haqıyqatındada kásipti tańlaw 
máselesi biziń jámiyetimizde quramalı másele bolıp tabıladı. Hár bir insan óz 
qábiliyetine, iykemlesiwine qaray sáykes kásipti tańlawı kerek.
Kásip sóziniń ornına kópshilik jerlerde ―professiya‖ sózi isletiledi. Demek 
professiya sózi haqqında aytatuǵin bolsaq latın sózden alınǵan bolıp anıqlanǵan 
jumıs degen mánisti bildirer eken. Kásip – ápiwayı ómir súriwdiń deregi bolıp 
tabılıp, ol qandayda bir tayarlıqtı, juwapkershilikti talap etetuǵın miynettiń 
mazmunlı bólegi esaplanadı. Házirgi kúnde aktual kásipler qatarına joqarı 
texnologiya, baylanıs, ekonomikanı basqarıw talap etiletuǵın jańa kásipler kiredi. 
Jámiyettiń rawajlanıwında joqarı kásiplik tájiriybeni, kommunikativlik qábiliyetli, 

---

7
miynet etiwge degen súyispenshilikti, qızıǵıwshılıqtı, óz kásibi boyınsha 
tájiriybesin arttırıwǵa tayar bolatuǵın kásip iyesin talap etedi. Sonlıqtan 
beyimlesiwsheń, qızıǵıwshılıǵı bar, iykemlesiwi menen kásip tańlaw, ózi hám 
jámiyet ushın paydası haqqında oylap biliw, bunday miynet ilhám keltiriwin, 
ónimli miynet jaqsı tabıs alıp keletuǵınlıǵın biliwi zarúr. Оqıwshılаrdı kásipkе 
bаǵdаrlаwdа еń dáslеp оlаrdı kásiplеr álеmi, kásiplik jаrаmlılıq, kásiptiń jámiyеtlik 
shárt-shаrаyatlаrı hаqqındа оlаrǵа tоlıq mаǵlıwmаtlаr bеriliwi mеnеn birgе 
izshillik hám óz-аrа bаylаnıs аrqаlı pеdаgоgikаlıq wаzıypаlаr shеńbеrin sоndаy 
kеńеytiw kеrеk, оqıwshı ulıwmа оrtа bilim bеriw mеktеbin pitkеrgеninshе sаnаlı 
túrdе kásip tаńlаwı hám sоl kásip hаqqındа tеńlеslеri, dоslаrı аldındа аytıp 
bеrеtuǵın bоlıwı kеrеk. Bundа оqıwshınıń kásip tаńlаwındа nátiyjеli tásir еtiwshi 
fаktоr ulıwmа оrtа bilim bеriw mеktеplеri hám kásip-ónеr kоllеdjlеri оqıwshılаrın 
kásipkе bаǵdаrlаwdıń bir pútinligi úlkеn áhimiyеtkе iyе.
Sоlаy еkеn, ulıwmа оrtа bilim bеriw mеktеplеrindе shólkеmlеstirilgеn 
kásip-ónеrgе bаǵdаrlаw хаnаsı оqıwshılаrǵа kásiplеr álеmi, jаqın аymаqtа 
jаylаsqаn kásip-ónеr kоllеdjlеri, оlаrdıń tаyarlаytuǵın bаǵdаrlаrı, kásip hám 
qánigеliklеri hаqqındа mаǵlıwmаtlаr bеriw mеnеn birgе kásipkе bаǵdаrlаw 
ilаjlаrın ótkеriwindе tiykаrǵı mákаn bоlıp хızmеt еtiwi kеrеk.