|
Usta uzınlıǵı 2,25 m hám eni
1,8m bolǵan tuwrı tórtmúyeshlik
formasındaǵı diywal bólimin kafel
menen qaplamaqshı. Bunıń usın oǵan
tárepi 15 smli kvadrat kafelden neshewi
kerek boladı.
9-klass geometriya sabaqlıǵında bolsa aǵash ustashılıǵına baylanıslı
tómendegishe másele berilgen [20]:
39
Uzınlıǵı 2 m 20 cm, eni 12 cm
hám qalıńlıǵı 2 cm bolǵan reykalardan
ata hám bala eni 1 m boyı 1 m 80 cm
bolǵan ayna jasamaqshı.
1. Bul aynanı jasaw rejesin
dúziń.
2. Jasalǵan aynanıń tuwrı
tórtmúyeshlik figurada ekenligi
a) Muyeshli sızǵısh; b) ruletka
járdeminde qalay tekseriw múmkin.
3. 4 dana aynanı jasaw ushın
neshe dana reyka talap qılınadı?
Albette bunday máselelerdi 8-klass geometiya sabaǵında ―geometriyalıq
túrlendiriwler‖ yagnıy ―simmetriya‖ temasında ushıratıw múmkin. Simmetiyaǵa
baylanıslı temadada qurılısqa baylanıslı kóplep mısallar ketirilgen.
Temir jolshılardıń miyneti menen baylanıslı kóplep máselelerde bar. 6-klass
algebra sabaqlıǵinda temir jolǵa baylanıslı tómendegi másele berilgen:
Temir joldıń bir bóliminde 8 m uzınlıqtaǵı eski rel’sler 12 m uzınlıqtaǵı
Jańa rel’slerge almastırıldı. Eger 240 eski rel’s alıp taslanǵan bolsa, onda
ornına jańa 12 metrlik rel’sten neshewin qoyıw kerek?
[15]
Máselen, segizinshi klassta "Úshmúyeshlikler" temasın úyreniwde oqıtıwshı
temir joldıń kóteriliw múyeshi hám biyikligin anıqlaw anıqlaw ushın tapsırmalardı
tańlawı hám olar menen baylanıslı operator hám dizaynerlik kásibi haqqında aytıw
múmkin. Temir jóldı jatgızıw ushın optimal esap-kitaplar menen baylanıslı
máseleler oqıwshılar ushın ayrıqsha qızıǵıw oyatadı.
Másele
. Poezd hár 30 m jol júrgende 1 m joqarıǵa kóteriledi. Temir joldıń
gorizontqa qarata kóteriliw múyeshin tabıń. .[16]
Lekin bunday máseleler derlik sabaqlıqlarda ushıraspaydi
Tek ǵana temir jolǵa baylanıslı tómendegi mazmundaǵı máselelerdi
ushıratıwımiz múmkin.
80 t, 60 t, 50 t júk sıyatuǵın vagonlar bar. Eger, júk 80 t lı vagonlarǵa
júklense, vagonlardan birewi tolıq júklenbey qaladı. Eger júk 60 t lı vagonlarǵa
40
júklense, jáne 8 den kóp vagon kerek boladı hám 1 vagon tolıq júklenbey qaladı.
Eger júk 50 t lı vagonlarǵa júklense, jáne 5 vagon kerek boladı hám bul jaǵdayda
júkler vagonlardıń hámmesin toltıradı. Júk neshe tonna bolǵan?
[16l].
Bul máseleni 8-klass algebra sabaqlıǵinda teńlemeler hám teńsizlikler
baylanıslı máseleler tiyisli berilgen. Álbette oqıtıwshı bul jerde hám temir jolshılar
haqqındaǵı kásipler haqqında maǵlıwmat berip ótse boladı.
Orta mektep matematikasına awıl xojalıǵı temalarına baylanıslı kóplep
tapsırmalardı ushıratıw múmkin. Mısal sıpatında tómendegi máseleni qarayıq:
Fermer xojalıǵı 200 gektar jerge belgili muǵdarda kartoshka egip bolıwı kerek edi.
Biraq, xojalıq hár kúni rejedegiden 5 gektar ziyat jerge kartoshka egip, jumıstı 2
kún burın orınladı. Kartoshka egiw neshe kún dawam etken?
[16]
Keyingi másele:
Atızǵa hár túrli muǵdardaǵı (dozadaǵı) dári menen islew berilgende 1 m
2
ta bar
bolǵan zıyanlı jánlikler sanınıń ózgeriwi 1-súwrettegi grafikte kórsetilgen
.
1-súwret
a)
1)doza 0 grammnan 10 grammǵa shekem arttırılsa 2) 4 grammnan 7
grammǵa shekem arttırılsa, 1
m
2
ta bar bolǵan zıyanlı jánlikler sanınıń
ózgeriwin tabıń.
b)
doza 10 grammnan 14 grammǵa shekem arttırılsa, qanday qubılıs júz
beredi?
Matematika oqıtıwshısı óz óqıwshılarına matematika menen tıǵiz baylanıslı
kasiplerdi úyretpese, onda matematik bolmas edi. Matematika oqıtıwshısınıń
41
oqıwshılarınıń matematik qábiliyetlerin rawajlandırıw, bilimlerin keńeytiriwdegi
barlıq isleri kásipke baǵdarlaw máselesin sheshiwge járdem beredi.
Máselelerdi sheshiwdi úyretiw usılları, teoriyalıq sorawlardı tereńlestirip,
tariyx penen baylanıstırıw hám matematikanı talap tetuǵın kásipler haqqında
gúrrińler – bulardıń hámmesi matematikaǵa baǵdarlaw bolıp tabıladı.
2-súwrette berilgenlerge tiykarlanıp, qádimgi qurǵaqlıqtan kemege shekemgi
bolǵan aralıqtı qanday ólshegenlerin anıqlan.
2-súwret
Fakultativlik sabaqlarda oqıwshıga matematikalıq qábiliyetin tekseriw
imkaniyatı beriledi. Mektep oqıwshılarının óz betinshe isleri, máselen kitap penen
óz betinshe islewge (bul ásrese bolajaq matematik ushın kerek) hám dóretiwshilik
xarakterdegi óz betinshe tapsırmalardı orınlawǵa úlken itibar beriledi.
Kásipke baǵdarlaw isleri ushın túrli kárxanalar, fabrikalar, qurılıs
maydanshaları hám orınlarǵa ekskurciyalar shólkemlestiriw úlken áhmiyetke iye.
Bunday ekskurciyalarning máqseti tek ǵana kárxana jumısın úyreniwge emes, al
kárxanada qanday kásiplerge talap bar ekenligin hám bul kásiplerdiń hár biri ushın
matematika qaysı ámeliy tárepten zárúrligin anıqlawdan ibarat.
Kásipke baǵdarlawdın jáne bir túri matematikanı tereń úyreniletuǵın
mektepler klasslarda ámelge asırıladı. Bunday túrdegi kásiplik baǵdarlawdıń
máqseti - matematika ushın arnawlı qábiliyetti rawajlandırıw. Bunday mektep hám
klasslar matematikaǵa qızıǵıw hám qábiliyetin ashqan oqıwshılarǵa aldınǵı
matematikalıq tayarlıqtı támiyinleydi.
Kásipke baǵdarlaw júdá uzaq hám mashaqatlı is bolıp, onı klassta hám
klasstan tıs waqıtlarda sistemalı túrde alıp barıw arqalı ǵana hár qanday nátiyjege
erisiw múmkin. Tek gána usınday iskerlik ózin aqlaydı hám oqıwshı ózin
42
qızıtırǵan kásipti tabadı.
Aspazshılıqta matematika úlken áhmiyetke iye, sebebi hár qnday awqattı
tayarlaw recept boyınsha orınlanıwı kerek. Sonın ushın aspazlıq receptlerinen
paydalanıw hám qayta islep shıgıw olar boyınsha kerekli nárselerdiń shaması
qanday ekenin hám sol shamalrdıń sáykesligin esaplaw shıgarıw kerek.
Sawdanı matematikasız kóz aldıǵa keltiriw qıyın yaǵnıy matematikanı
bilmesten sawda tarawında islew múmkin emes. Sawda tarawına baylanıslı másele:
Do'stlaringiz bilan baham: |
