|
TA`LIM QONUNIYATLARI VA TAMOYILLARI
Reja
Ta`lim qonuniyatlari tarbiyaning ajralmas qismi sifatida.
Ta`lim qoidalari (printsiplari)
Adabiyotlar.
Munavvarov.Pedagogika.T-1996y.
Tursunov.I.Nishonaliev.Pedagogika kursi.T-1996y.
Lixachev.B.T. Pedagogika.M-2001 y.
PodlasOy.I.P.Pedagogika.M-1999 y.
Filatova.J.M. Logopediya.R-v na Donu.
Tayanch tushunchalar.
Talim, tarbiya, uqitish, qonuniyat, qoida, printsip, tamoyil, ilmiylik qoidasi, tizimllik
va izchillik printsipi,
Tekshirish savollari.
1.Qonuniyat deganimiz nima.
2.Printsip suzining ma`nosi nima.
3.Ta`lim qoidalari(printsiplari) nima.
4.Ta`lim qoidalarini sanab bering.
1.Ma`lumki, qonuniyat-bu barqaror, zaruriy, u eki bu hodisalar va jarayonlar
urtasidagi mutanosiblik va muhim aloqa.Ijtimoiy ehtiejlar va sharoitlar uquv
jarayonining xarakteri, uning vazifalari,mazmuni, shaqllari,usullari va vositalari
qonuniy ravishda aniqlab beradi.Agar uqitish jamiyat talablarini e`tiborga olmasa, u
xolda uni, albatta, qayta qurish, takomillashtirish kerak.
Demak, ta`lim berish, tarbiyalash va oquvchilarning umumiy rivojlanishlarini
bir butunlikda amalga oshirish zarur.
Ifodalangan qonuniy didaktik aloqalarni va uqitish qoidalarini ilmiy asoslangan
uzaro bog`lanishda qullash kunikma va malakalarni chuqur, puxta, ongli va ta`sirli
uzlashtirilishini ta`minlaydi. Oqitishni aynan shunday natijaga qaratish uning
onglilik, puxtalik, ta`sirchanlik qoidalarini xarakterlaydi.
Ta`limning mazmuni haet, hozirgi zamon fani bilan bog`langan bulganligi
uchun ham, vazifalarda mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi jadallashtirish
muammolari, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish,komp`yuterlash
kabilar asosida intensivlash uz aksini topish kerak.
Har bir oqituvchi shuni anglab etishi muhimki, uquv jarayonini samarali
qurish-bu, ishda uzini oqlagan pedagogik qonuniyatlar, qoidalar, didaktik qoidalarni
hozirgi zamon sharoitidagi yangi masalalarni hal qilishda ijodiy foydalangan xolda,
ulardan butunlay va uzaro aloqada foydalanish demakdir.
Oqitishning muqobil tomonlarini tanlash uchun butun qonuniyatlar birligini va
didaktik qoidalarni e`tiborga olish zarur.
Oqitish qonuniyatlaridan uni samarali tashkil qilishga nisbatan muayan muhim
talablar kelib chiqadiki, buni uqitish qoidalari deb ataydilar.Uqitish qoidalarini bilish
uqitishning zarur usullarini yanada ishonchliroq tanlashga imkon beradi.
Ta`lim qoidalari-oqituvchining faoliyatini va oquvchilar tomonidan ilmiy
bilimlarning uzlashtirilishi, tegishli kunikma va malakalar hosil qilishning asosiy
qonun va yul-yuriqlarini uz ichiga oladi. Shu bilan bir vaqtda ta`lim qoidalari har
ikkala faoliyatni, ya`ni oqituvchi va oquvchi tomonidan uz oldiga quyilgan
vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish imkoniyatini beradigan birqancha
talablarni ham umumlashtirib beradi. Shunga kura ta`lim qoidalari uqitishning eng
muhim masalalarini nazariy va amaliy jihatdan tug`ri hal qilishning asosiy negizi
hisoblanadi.
Ta`lim qoidalari deb umuminsoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarini amalga
oshirishga qaratilgan uqish va uqitish jarenlarining yunalishi, oquvchilar tomonidan
ilmiy bilimlaning uzlashtirilishi, bilim va malakalar xosil qilishning asosiy qonun va
qoidalarining yig`indisiga aytiladi.
2. G` PrintsipG` suzining ma`nosi hulqning, hatti-harakatning asosiy qoidasi,
etakchi g`oya demakdir. Biz, hatto turmushda ham G`bu odam printsipliG` deymiz va
bunda usha odamning uziga xos qoidalarga, uzining rintsiplariga muvofiq ish
kurishini nazarda tutamiz.Agar kishining hatti-harakatlarida qat`iy qoidalar bulmasa,
uni “printsipi yuq” deb hisoblaymiz.
XY-XYI asrlardagi mashhur olimlar bilishning asosiy qonuniyatlariga faqat
uqitishning emas, balki ahloqiy tarbiyalashning ham etakchi asosi sifatida qaraganlar.
Forobiy “Namunali ta`lim” haqidagi risolasida oquvchilar uzlashtirilishi lozim
bulgan materialni eng yaxshi yusinda baen qilish masalasiga alohida tuxtalib, bu
ishning ikkita turini tavsiya etgan ularning biri bevosita sezishga yaqin narsalarni
oldingi uringa quyishdan va ikkinchisi aqlga yaqin narsalarni olg`a surishdan
iboratdir.
Ibn Sino asarlarida ham didaktikaning printsiplariga, xususan kursatmali
uqitishga qiziqish bilan qaralgan.Ibn Sino dastlabki uquv mashg`ulotlarida
buyumning tashqi xossasini urgansa, usha buyumni va tasvirini kurib chiqsa, uzi
mustaqil holda bilimlarni uzlashtira oladi, deb hisoblagan.
Sharqshunos olim Kindiyning fikricha, insonda ijobiy sifatlarni tarkib
toptirishning eng zarur omili aql kuchini rivojlantirishdir.Aql kuchi rivojlanmasa,
inson umr buyi Arastuning kitoblarini uqisa ham, ularda ifodalangan fanlarning
birortasini ham uzlashtira olmaydi.Bunday odam har qancha urinsa-da, faqat
boshqalarning gaplarini takrorlab bera oladigan buladi.U hech narsaning mohiyatini
tushunmaydi va uzlashtira olmaydi.Kindiy ana shu fikrlarni baen qilar ekan,
uqitishning ilmiyligi va ongliligi qoidasini nazarda tutgan.
Pedagog olimlarning yuqoridagi fikr-mulohazalarini xulosa sifatida aytishimiz
mumkinki, uqitish printsiplari(qoidalari) esh avlodga ta`lim-tarbiya berish
maqsadlariga muvofiq uqitishning xarakterini belgilaydigan asosiy etakchi
qoidalardir.
Sungi yillarda olimlar tomonidan yaratilgan pedagogik Adabiyotlarda didaktik
qoidalar turlicha guruhlashtirilmoqda.Ana shularga asoslangan holda quyidagicha
ta`lim qoidalarini kursatib utish mumkin.
1.Ta`limning ilmiy bulish qoidasi.
2.ta`limning tizimi va izchil bulish qoidasi.
3.Ta`limning tarbiyalovchilik xarakteri.
4.Ta`limda nazariyaning amaliet bilan bog`lik bulishi qoidasi.
5.ta`limda onglilik, faollik va mustaqillik qoidasi.
6.Ta`limda kursatmalilik qoidasi.
7.ta`lim jarayonida har qaysi oquvchiga xos xususiyatlarni hisobga olish qoidasi.
8.ta`limda ilmiy bilim va kunikma, malakalarni puxta, mustahkam uzlashtirish
qoidasi.
9.ta`limning oquvchiga mos bulish qoidasi.
10. Ta`lim va tarbiyaning birligi qoidasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
